فرهنگ امروز/ سیدجواد طباطبایی: تاریخ دانشگاه در اروپا از کشوری به کشور دیگر متفاوت است و بخشی از این تفاوت‌ها به تمایزهای ملی آنها مربوط می‌شود. وضع دانشگاه در ایران و آغاز تاسیس بسیار متاخر آن ربطی به تحول هیچ یک از دانشگاه‌های بزرگ جهان ندارد. پیش‌تر گفتم که در ایران، دانشگاه به ضرورتی تاسیس شد و آن گسستی بود که میان نظام علمی «مدرسه»‌های قدیم و تحول تاریخی ایجاد شد. تبیین منطق این گسست می‌تواند پرتوی بر جایگاه و سرشت دانشگاه، در ایران و نظام علمی جدیدی بیفکند که با آن جانشین نظام علمی قدیم شد... ضرورت تاسیس دانشگاه ناشی از آگاهی از ضرورت ایجاد نظامی علمی برای کشور در شرایطی پرتناقض بود، زیرا نظر به اینکه کشور فاقد سنت علمی زنده بود، دانشگاه ‌باید برابر نمونه‌ای تاسیس می‌شد که علم آن در قلمروهای بسیاری سنخیتی با وضع ایران نداشت. موضوع علوم انسانی و اجتماعی در نظام علمی اروپا و در دانشگاه‌های اروپایی، اروپای با ویژگی‌های مّی بود. اگرچه علوم انسانی و اجتماعی باتوجه به پیوندهایی که پیوسته میان کشورهای اروپای باختری وجود داشت، در کلیات آن، در صورت نظام واحدی تاسیس و از کشوری به کشوری دیگر جاری شد اما با اندک مسامحه‌ای می‌توان گفت که هر یک از کشورهای اروپایی در درون کلیات آن نظام واحد، جایی که نیاز پیدا می‌شد، علم ویژه خود را تدوین کردند. اگر بخواهیم مثال حقوق را در نظر آوریم، می‌توانیم بگوییم دو نظام مهم حقوقی در اروپا، نظام حقوق عرف یا Common Law در انگلستان و حقوق ناشی از سنت رمی و مجموعه‌های ناپلئونی در کشورهای فرانسه زبان و تا حدی آلمانی زبان به‌رغم اینکه ریشه در حقوق رمی داشتند، دو نظام متفاوت با تفاوت‌های اساسی در قاره اروپا بودند. اگرچه نخستین گام‌ها برای تاسیس جامعه‌شناسی در فرانسه برداشته شد اما بسط آن در کشورهایی مانند انگلستان، فرانسه و آلمان باتوجه به مبنای نظری خاص هر یک از این کشورها و شرایط اجتماعی- تاریخی آنها ممکن شد... در ایران دانشگاه تهران از سویی به دلایل روشن بیرونی نمی‌توانست در پیوند با یکی از دانشگاه‌های اروپای غربی تاسیس شود. اما از سوی دیگر به دلایل درونی نیز نمی‌توانست، متولی ناحیه‌ای از نظام آن علم برای ایران باشد. تصلب نظام سنتی قدمایی موجب شد که ایرانیان نتوانند رویکردی اجتهادی به مبانی علم جدید داشته باشند. بدین‌سان دانشگاه ایرانی تنها توانست به عنوان شعبه‌ای از یکی از دانشگاه‌های غربی تاسیس شود و ادامه پیدا کند.