به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ صخره‌های ایران در هر دوره از تاریخ طولانی‌شان با برجستگی‌های سنگی تزئین شده‌اند. هنرمندان در طول حکومت ساسانیان بر ایران به میزان چشمگیری به این مجموعه افزودند. این آثار تاریخی کپسول‌های اطلاعاتی منفرد در مورد کلیات سیاسی، مذهبی، تاریخی و هنری اجتماع آن زمان هستند.
کتاب «ترکیب و پیوستگی در نقش‌برجسته‌های ساسانی» از طریق ترکیب هر نقش‌برجسته ساسانی، روشی برای پیشبرد درک خواننده از دوره ساسانی ارائه می‌دهد. این تجزیه و تحلیل بر اساس این فرضیات است که ترکیب به عنوان شاخص پیوستگی و تغییر و رمزگشایی یک اثر هنری از مجموعه‌هایی به کار خواهد رفت که نشان‌دهنده پیش‌زمینه و آموزش هنرمندان است. نتایج اولیه نشان می‌دهند که نقش‌برجسته‌های اولیه دوره ساسانی، بازتابی از کار هنرمندان حداقل دو مکتب هنری هستند.
این نوشتار نتایج تحقیقاتی است که بیانگر آن است که درک ما از شاهنشاهی ساسانی و هنرمندانی که بزرگ‌ترین آثار تاریخی را درک کرده‌اند را می‌توان با تجزیه و تحلیل جامعی از ترکیب هر نقش‌برجسته افزایش داده و ماهیت هنری آن را در زمان آشکار کرد. این مطالعه از فرضیاتی ناشی شده که تصمیمات اخذشده توسط هنرمندان در طول فرایند ترکیب به عنوان اثری مکتبی به کار گرفته خواهد شد و باعث پیوستگی یا تقسیم نقش‌برجسته‌ها به گروه‌های مشابه می‌شود.
فرض بر این است که فرایند ترکیب به عنوان یک گام بین مفهوم و اجرا، برای هر نقش‌برجسته تشکیل می‌شود. این یک فرض عادلانه است؛ زیرا تمام آثار هنری فراتر از نمونه‌های با شتاب نوشته شده به ترکیب نیاز دارند. این مطالعه همچنین فرض می‌کند که این نقش‌برجسته‌ها در مقیاس کوچک طراحی شده و سپس بر سطح صخره در اندازه‌ای بزرگ‌تر فرار گرفته‌اند. از این‌رو این مطالعه، نقش‌برجسته‌ها را نه به صورت آثار هنری سه‌بعدی کامل با قالب‌ریزی پیچیدۀ مو و لباس، بلکه به عنوان طراحی‌های دوبعدی از مفهوم اصلی هنرمند مورد توجه قرار داده است.
این نوشتار فن را نشان داده و نتایج هشت نقش‌برجسته از اوایل دوره ساسانی را ارائه می‌دهد: نقش رستم I و نقش رستم III توسط اردشیر (224 ـ 241 م) نخستین پادشاه ساسانی، نقش رستم IV توسط پسرش شاپور اول (241 ـ 271 م)، بیشاپور V توسط بهرام اول (271 ـ 274 م) پسر دیگر اردشیر و برادر شاپور اول، سرمشهد، سراب بهرام و بیشاپور IV توسط بهرام دوم (247 ـ 292 م) پسر بهرام اول و نقش رستم VIII توسط نرسه (293 ـ 301 م) پسر شاپور اول به انجام رسید. این هشت نقش‌برجسته به عنوان مجموعه‌ای از پنج منطقه مختلف برای انتشار انتخاب شده‌اند. در این هشت نقش‌برجسته هویت پادشاه به‌روشنی از طریق تاج وی مشخص شده و پادشاهان در شرایط متنوعی نشسته، ایستاده و سواره به نمایش درآمده‌اند.
نقش برجسته یا حجاری روی صخره در ایران از قدمتی بسیار برخوردار است و شاید بتوان گفت نقوش برجسته در دوران باستان بسیار مهم بوده است. از ایلامیان و مادها تعداد انگشت شماری نقش برجسته باقی مانده که در مناطق غربی و جنوب غربی کشور پراکنده‌اند. دوران شاهنشاهی هخامنشیان شکوفایی نقش برجسته‌های باستانی به شمار می‌آید. نمونه‌های بسیاری از نقوش برجسته هخامنشی در استان‌های فارس، خوزستان و کرمانشاه برجای مانده است که ازمیان آنها می‌توان به آثار باقی مانده در تخت جمشید، نقش رستم و بیستون اشاره کرد.
به نظر می‌رسد شاهان اشکانی علاقه چندانی به ایجاد نقش برجسته نداشتند و تنها نقش برجسته‌هایی از شاهان محلی در جنوب غربی ایران (اکثرا در خوزستان) برجای مانده است. با انقراض سلسله اشکانی و روی کار آمدن شاهنشاهی ساسانیان، ایجاد نقش برجسته بار دیگر رونق گرفت. رویکرد شاهان ساسانی به نقش برجسته بیشتر به منظور بزرگداشت وقایع مهم دوران حکومت خود بوده از جمله تاجگذاری ( دیهیم بخشی) و پیروزی در جنگ.
پادشاهان ساسانی بیش از چهارصدسال بر ایران حکومت کردند. در طول 85 سال ابتدایی این سلسله، هفت تغییر در جانشینی، دستاوردهای نظامی و تلفات بسیاری وجود داشت و سی حکاکی سنگی به منظور یادآوری این حوادث انجام شد. اغلب این حکاکی‌ها در فارس سرزمین اصلی دودمان ساسانی بودند: هشت مورد در جوار آرامگاه‌های هخامنشی در نقش رستم، شش طرح در شهر شاپور در بیشاپور، چهار طرح در فضای بیرونی غاری در نقش رجب، دو مورد در نزدیکی اولین شهر اردشیر در فیروزآباد و دیگر نقوش به صورت نقش‌برجسته‌های منفرد در مکان‌های مختلف در استان فارس حکاکی شده‌اند: برم دلک، سرمشهد، سراب بهرام، گویوم، ری، داراب گرد و تنگ قندیل. این نقش‌برجسته‌ها مهم‌ترین آثار تاریخ دوره ساسانی به شمار می‌روند. هر کدام از این نقوش به طور جداگانه حاوی اطلاعات باارزشی درباره محیط اجتماعی، مذهبی و سیاسی پادشاه به تصویر کشیده‌شده هستند و به عنوان یک گروه، اطلاعات ارزشمندی را درباره محیط هنری آن زمان نشان می‌دهند.
کتاب «ترکیب و پیوستگی در نقش برجسته‌های ساسانی» نوشته اما تامسون با ترجمه سمانه فرخی عیسوند در 96 صفحه، شمارگان 100 نسخه و بهای 20 هزار تومان از سوی نشر آریارمنا منتشر شد.
نظر شما