فرهنگ امروز/ محسن آزموده
بیست‌وسه آذر، هفتاد و پنجمین سالروز تولد دکتر سیدجواد طباطبایی است، پژوهشگر و استاد علم سیاست و اگرچه خودش چندان تمایل ندارد «روشنفکر» خوانده شود، اما بدون تردید یکی از موثرترین و بحث‌برانگیزترین چهره‌ها در فضای روشنفکری ایران در سه دهه اخیر است که همواره نوشته‌ها و گفته‌هایش مورد توجه عموم علاقه‌مندان به مباحث فکری در ایران قرار گرفته. اگرچه سال‌هاست اجازه تدریس رسمی در دانشگاه‌ها را ندارد و تا چند سال پیش، عمده کلاس‌هایش را در موسسات خصوصی برگزار و اندیشه‌ها و دیدگاه‌هایش را از طریق سخنرانی‌ها، گفت‌وگوهای مطبوعات، یادداشت‌ها و مقالات در مجلات و نگارش کتاب‌ها بیان می‌کرد.
اما راز جذابیت افکار و آثار و گفتار و نوشتار طباطبایی برای اهالی رسانه و علاقه‌مندان به مباحث فکری در ایران چیست؟ به نظر می‌رسد برای پاسخ به این پرسش بتوان به چند نکته اشاره کرد: نخست و پیش از هر چیز باید از اهمیت و قدرت فکر و اندیشه طباطبایی در حوزه‌های علم سیاست و فلسفه و اندیشه سیاسی یاد کرد. ایده‌ها و اندیشه‌های طباطبایی از زمان انتشار نخستین آثارش در اواخر دهه 1360 تا زمان حاضر، تاثیری بنیان برافکن در ذهن و ضمیر همه مخاطبان داشته است. حتی سرسخت‌ترین منتقدان و مخالفان او نیز معترفند که پرسش‌ها و مسائلی که طباطبایی در آثاری چون در آمدی بر زوال اندیشه سیاسی، ابن‌خلدون و علوم اجتماعی، خواجه نظام‌الملک، دیباچه‌ای بر نظریه انحطاط، مکتب تبریز، جدال قدیم و جدید و... طرح کرده، حتی اگر با پاسخ‌ها موافق نباشیم، بسیار حائز اهمیت است تا جایی که حتی اسامی برخی از این کتاب‌ها، بارها مورد بحث و نقد قرار گرفته است. دومین ویژگی مهم در ماندگاری و اثرگذاری طباطبایی، ماهیت و سرشت موضوعاتی است که راجع به آنها بحث می‌کند، مساله ایران و ایرانشهر، پرسش از زوال اندیشه سیاسی در ایران، بحث درباره انحطاط ایران و شرایط امتناع اندیشه و... مهم‌ترین موضوعاتی است که در دو سده اخیر، اندیشه عموم ایرانیان را مشغول کرده است.
سومین خصیصه قابل‌توجه طباطبایی، تکثر آثار و کتبی بودن اوست. طباطبایی در میان سایر متفکران معاصر ایرانی، از معدود کسانی است که عموم آثارش نه سخنرانی یا گفتار، بلکه نوشته‌هایی مکتوب با رعایت قواعد و ضوابط متون نوشتاری است، یعنی چنان‌که از پژوهش‌های دانشگاهی مکتوب انتظار می‌رود، روشمند و منسجم است و در آنها منابع و ماخذ مشخص است. این خصلت در جامعه‌ای که روشنفکرانش عموما شفاهی هستند، بسیار حائز اهمیت است. چهارمین ویژگی مهم طباطبایی که باعث شده آثارش مورد اقبال عموم اهل اندیشه قرار بگیرد، ارتباط موثر او با رسانه‌ها و فضای مطبوعاتی است. طباطبایی در حلقه انگشت‌شمار پژوهشگران و دانشگاهیانی است که از حوزه عمومی گریزان نیست و با شجاعت در آن حضور پیدا می‌کند. این حضور مداوم طباطبایی در رسانه‌ها، نقش انکارناپذیری در شهرت و فراگیری آثار و افکارش داشته است. پنجمین خصلت طباطبایی صراحت او در بیان نظرات و انتقادهایش است. در جامعه‌ای که اکثریت از بیان سرراست نظرات خود ابا می‌ورزند و همه‌چیز با مجامله و تعارف برگزار می‌شود، طباطبایی از معدود افرادی است که بدون هراس و با دقت، به نقادی دیگران می‌پردازد. مجموعه این ویژگی‌ها موجب شده که جواد طباطبایی، به‌رغم همه بی‌مهری‌ها و بی‌انصافی‌ها، یکی از اثرگذارترین چهره‌های فکری ایران معاصر به حساب آید. در طول یکی، دو سال اخیر گفته می‌شود فعلا برای مداوا و استراحت به ینگه دنیا سفر کرده و هر از گاهی عکس یا تصویری از او در فضای مجازی منتشر می‌شود. امیدواریم که هر چه زودتر با سلامتی و تندرستی به وطن بازگردد و بار دیگر کار فکری خود را از سر گیرد. با امید.
روزنامه اعتماد
نظر شما