به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایسنا؛ برای نمونه، سوزن‌دوزی‌های منطقه ممقان از آنجا که روی پارچه مخمل انجام می‌شود درشت بوده و با نخ‌های ضخیم‌تر دوخته می‌شود. درحالی‌که دوخت نقوش بر پارچه لباس‌های حریر و ابریشمی به نخ‌های ظریف نیازمند است و با آن نقوش ریزتر و پرکارتری می‌توان ایجاد کرد.

باید توجه کرد که استفاده از روش‌های سنتی تزیین پوشاک به هیچ‌وجه به معنای تکرار نقش‌ها در طی زمان نیست. مثلاً سوزن‌دوزی بلوچستان با آنکه از قدمت قابل توجهی برخوردار است اما همواره با آفرینش موتیف‌های جدید همراه است؛ تا جایی‌که یکی از نقوش سوزن‌دوزی بلوچ «توپ علی دایی» نام گرفته است. بنابراین از روش‌های سنتی به طرق مختلف می‌توان برای آراستن پوشاک استفاده کرد.

نقوش تزیینی پوشاک در ایران معمولاً در چهار گروه عمده جای می‌گیرد که یکی از آن‌ها، «طرح‌های استیلیزه» هستند. این طرح‌ها از گل‌ها و گیاهان اقتباس شده و متناسب با ذوق و سلیقه‌ی مردم هر منطقه طراحی شده‌اند. این نقوش در سوزن‌دوزی‌های متنوعی که بر لباس قوم ترکمن یا بلوچ دیده می‌شود، به کار رفته‌اند. این سوزندوزی‌ها در قسمت یقه، سر آستین و لبه دامن لباس‌ها کاربرد دارد و گاهی سطح پارچه نیز با سوزندوزی پوشانده می‌شود.

علاوه بر نقوش گل‌ها و برگ‌ها، یکی از مهمترین نقوش تزیینی ایرانی نقش بته‌جقه است. این نقش هم به صورت سوزن‌دوزی و هم در بافت پارچه‌ها استفاده می‌شود. بته‌جقه در پته‌ی کرمان به صورت سوزن‌دوزی، پارچه‌های ترمه به‌صورت بافت و در پارچه‌های قلمکار و مخملی به صورت چاپی کاربرد دارد. در برخی مناطق ایران مانند منطقه ممقان سوزندوزی‌های ساده تری بر روی لباس انجام می‌شود که تلفیقی از نقوش هندسی و انتزاعی است.

یکی دیگر از این نقوش، نقوش هندسی هستند. نقوش هندسی از زیباترین و ساده‌ترین نقوش تزیینی در پوشاک ایرانی هستند. این طرح‌ها به صورت چهارخانه‌ای در بافت منسوجات و به صورت سوزندوزی در پوشاک بلوچ مشاهده می‌شود. سوزن‌دوزی موسوم به «درویش‌دوزی» یکی از ساده ترین و درعین حال ظریف‌ترین سوزن‌دوزی‌های سنتی ایران است. پته‌دوزی کرمان نیز دارای طرح‌های هندسی زببایی است. گاهی خطوطی ضرب‌دری‌شکل بر قسمت‌هایی از لباس‌های سنتی دوخته می‌شود که در آن نقشی لوزی‌لوزی ایجاد می‌کند. این نوع دوخت در لباس محلی ابیانه مشاهده می‌شود.

تزیینات هندسی روی پوشاک ایران باستان دیده می‌شود. در دوره اسلامی نیز طرح‌های هندسی جایگاهی ویژه‌ای در هنرهای تزیینی و از جمله تزیین لباس یافتند. همچنین از مشحصه‌های پارچه‌های ایرانی طرح‌های مدالی است که سطح پارچه را با بیضی یا دایره‌هایی که به صورت متوالی نقش شده‌اند می‌پوشانند.

یکی دیگر از نقوش ایرانی طرح های طبیعی مانند نقوش انسانی، جانوری و گیاهی است. بر قدیمی‌ترین بافته‌های ایران یعنی فرش پازیریک، مردانی سوار بر اسب نقش شده‌اند. نقوش تزیینی در ایران در تمام هنرها تقریباً مشابه هستند و از این رو در پارچه‌ها نیز از نقش جانوران و انسان استفاده شده است. همچنین در پارچه‌های دوره ساسانی نقش انسان و پرندگان و حیواناتی مانند شیر دیده می‌شود. در دوره‌های بعدی نیز نقوش انسانی و حیوانی به کرات در پارچه‌ها مشاهده می‌شوند. مثلا در پارچه‌های دوره صفوی نقوش انسانی و نقوش شکارگاهی وجود دارد.

طرح‌های تلفیقی از دیگر طرخ‌های موجود در لباس‌های ایرانیان است. این طرح‌ها شامل انواع گل‌ها و حیوانات افسانه‌ای مانند شیر بالدار، سیمرغ و اژدها است. نقش شیر بالدار از قدیمی‌ترین نقوش تزیینی پارچه و لباس است که نمونه‌های آن را در پارچه‌های دوره ساسانی به وفور مشاهده می‌کنیم.

نقش اژدها در دوره ایلخانی از هنر چین اقتباس شد. در پارچه های ایران نقوش اژدها و سیمرغ به وفور به چشم می خورد.

تکنیک های تزیین لباس

در تزیین پوشاک از تکنیک‌های مختلفی استفاده می‌شود. این روش‌ها با توجه به جنس پارچه و نوع و کاربرد لباس و شیوه زندگی مردم هر منطقه انتخاب و به کار گرفته می‌شود. در ایران یکی از تکنیک‌های نقش‌پردازی لباس، سوزن‌دوزی است. مصالح و طرح سوزن‌دوزی‌ها متناسب با جنس پارچه و نوع لباس انتخاب می‌شود. بعضی از مناطق ایران سوزن‌دوزی رواج چندانی ندارد اما در برخی مناطق مانند بلوچستان سوزندوزی‌ها آنچنان متنوع است که هر موتیف نام جداگانه‌ای داشته و دارای روش دوخت متفاوت است. از آنجا که سوزن‌دوزی اغلب پیشه‌ای زنانه است، به نظر می‌رسد بیشتر در مناطقی که زنان اغلب در منزل بوده و فراغت بیشتری داشته‌اند رواج یافته است.

چاپ یکی از تکنیک‌های تزیین لباس سنتی ایران است. تکنیک چاپ در روسری‌های کلاغه‌ای و ابریشمی منطقه آذربایجان به کار می‌رود؛ بویژه در منطقه اسکو که پارچه‌های ابریشمی بافته می‌شود، از این تکنیک برای نقش انداختن بر پارچه استفاده می‌شود. علاوه بر این، چاپ‌های معروفی مانند قلمکار نیز در سطح وسیعی متداول بوده است.

تکه‌دوزی نیز یکی از ابتدایی‌ترین روش‌های تزیین لباس است. در این روش تکه‌های رنگی از پارچه‌های مختلف با الگوها و شکل‌های خاصی روی لباس دوخته می‌شود. گاهی تکه‌های پارچه به شکل نوارهای باریکی بریده شده و به لبه دامن‌ها یا سر آستین لباس دوخته می‌شود. این تکنیک در دامن‌های مردم گیلان موسوم به لباس قاسم آبادی به زیبایی استفاده می‌شود. تکه‌دوزی در پیش سینه و دامن لباس‌های محلی آذربایجان نیز استفاده می‌شود.

همچنین در بسیاری از مناطق ایران، بویژه در مناطق روستایی، از تزیینات حاضر و آماده‌ و متفرقه‌ی دیگری مانند انواع مهره، سکه، پولک و نوارهای پارچه‌ای برای تزیین لباس استفاده می‌کنند. قدمت برخی از این تزیینات به دوران مادها و پیش‌تر از آن می‌رسد. به عنوان مثال در دوران مادها لباس‌هایی با زنگوله‌هایی در لبه دامن پوشیده می‌شد.

همچنین در سفرنامه‌ها به استفاده زنان از سکه برای تزیین لباس خود اشاره شده است. بخصوص استفاده از سکه در لباس بسیاری از اقوام ساکن فلات ایران از جمله کردها، لرها، عشایر آذربایجان، قشقایی ها، خراسان، سمنان، گیلان و ترکمن‌ها مشاهده می‌شود. استفاده از انواع پولک‌های تزیینی در میان اقوام کرد رواج گسترده‌ای دارد. همچنین انواع مهره‌های فلزی، شیشه‌ای و حتی پلاستیکی در تزیین لباس‌های کردی، ترکمنی و ... کاربرد دارد.

نوار دوزی نیز از تزیینات قابل توجه در پوشاک ایرانی است. این نوارها در گذشته از پارچه بریده شده و با گلدوزی یا منجوق‌دوزی منقش می‌شدند ولی امروزه ترجیح بر این است که از نوارهای آماده استفاده شود. ساختن انواع منگوله‌ها و متصل کردن آن‌ها به لبه روسری‌ها یا یقه لباس نیز جزو تزیینات پوشاک سنتی است. منگوله‌ها بیشتر در منطقه غرب کشور و نیز پوشاک محلی منطقه قوچان مورد توجه هستند. این مطلب نوشته‌ی پروین بابایی و سارا اسد فلسفی‌زاده است و پیش‌تر در سایت « انسان‌شناسی و فرهنگ»، منتشر شده است.