به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایرنا، هفدهمین جشنواره نمایش های آیینی و سنتی، شهریور ۱۳۹۴ برگزار خواهد شد و طبق اعلام دبیرخانه این جشنواره ۱۹ فروردین، آخرین مهلت ارسال نمایشنامه به بخش صحنه ای برای ارزیابی اعلام شده و همین بهانه خوبی است برای پرداختن به یکی از جلوه های سنتی و آیینی تئاتر یعنی نمایش عروسکی که خود نمودی مجزا در تاریخ هنر تئاتر دارد ، البته جشنواره ای مستقل با همین نام هم به شکل دوسالانه در ایران برگزار می شود و سال گذشته نیز شاهد برگزاری آخرین دوره آن در تهران بودیم.

از آنجا که هنر تئاتر و به ویژه نمایش عروسکی ریشه در تاریخ کهن ایران و جهان دارد نمونه های اصیل آن در طیف تئاتر آیینی سنتی هر کشور قرار می گیرد و پرداختن به آن بر نوع نگاه و بینش علاقه مندان به هنر تئاتر و آنهایی که به شکلی عمیق تر به این هنر می اندیشند یاری رسان خواهد بود. 



**عروسک گردانی ریشه در تاریخ کهن جهان دارد

نمایش عروسکی یکی از جلوه های هنر نمایش است که در بطن و لا به لای تاریخ هنر جهان و ایران همواره آثار و نشانه هایی از بروز و ظهور آن به چشم می خورد. 

به عبارت بهتر عروسک ازدیرباز مورد تـوجه و اسـتفاده انـسان ها بوده و بسیاری از مردم با ساخت عروسک و حـرکت دادن آن، در جـوامع خود به هنرنمایی پراخته و با سرگرم کردن مردم زندگی می گذراندند.

شواهد موجود نشان مـی دهند به لحاظ تاریخی در مـصر قـدیم و حدود دو هزار سال قبل از میلاد ،اولین عروسک های سیمی متحرک ساخته شدند و از آنجا که قدیمی ترین تمدن های جهان در آسیا ساکن بودند ، ریشه های کهن ترین شکل این نمایش در مـیان هـندوها و چینیها دیده می شود ، برای مثال نـمایش های سایه ای که امروزه نام تئاتر سایه را یافته است،از جمله اولین تئاترهای عروسکی اسـت کـه در کشور چین برگزار می شده و جالب است که بدانید در یـکی از متون کـهن چـین آمـده :عروسک ها همه جا به نمایش درمـی آیند. حـتی در دادگاه ها، قبل و بعد از صدور حکم، این نمایش ها جریان داشته اند.

اما به لحـاظ تـنوع نیز ژاپن متنوع ترین فرم ها را دارد.چندین و چند نـمونه کاملا متفاوت از نمایش عـروسکی در ایـن کشور به ثبت رسیده اسـت.



**ظهور نمایش آیینی با جلوه گری عروسک گردانها در غرب آسیا و ایران 

هنر تئاتر به طور اعم در گستره جغرافیایی ایران زمین از دیرباز سابقه زیادی داشته و در بستر هنرمندی مردمان این خطه نمایش و استفاده از ابزار برای انتقال مفاهیم به عنوان مکمل این هنر تئاتر نمود بارزی داشته است. 

در غرب آسیا و اطراف سرزمین کنونی ایران که البته در زمانی دور حوزه فرهنگی و جغرافیایی ایران محسوب می شد انـواع و اقسام نمایش های عروسکی وجود داشته و هنوز هم در مناطقی وجود دارد.

برای مثال،در ترکیه عثمانی باورها در این نوع نمایش با مدل چینی اش متفاوت بودند و عموم قصه ها ریشه های اسلامی داشتتند. برای درک بهتر نمایش های عروسکی در کشورهای اسلامی، باید بـه قصه های مذهبی رجوع کرد. تئاتر سایه ترکی بهترین نمونه از این دست نمایش ها برای درک پیوند میان نمایش عروسکی و اسلام است.این گونه نمایش ها در دوران پیش از اسلام هم در منطقه خاورمیانه رایج بودند، ولی بـا ظـهور اسلام رنگ و بویی دیگر به خود گرفتند.



**خیمه شب بازی نمایشی که در ایران با اقبال روبرو شد 

در کشورمان ایران هم نمایش های عروسکی گوناگونی از هزاران سال پیش اجرا می شدند که البته شواهد کمی از آن ها باقی مانده است.با رجوع بـه یـافته ها می توان گفت که دو نمونه ی نمایش دستکشی که در آن عروسک به صورت دستکش در دست عروسک گردان قرار می گرفت و نمایش عروسک سیمی که عروسک گردان با نخ نـامرئی یـا سیم های نازک عروسک را از بالا هـدایت مـی کرده، رایج بوده است.اما بیشترین نمایش های عروسکی در ایران در دوره ی قاجار اجرا می شدند و اکثر فرم های رایج را از ترکیه و کشورهای اسلامی هم جوار با ایران وارد کرده بودند.

خـیمه شب بـازی یکی از این فرم هاست کـه اگـرچه ریشه های کهن تر از دوران قاجار دارد، ولی فرم رایج آن و آن چه ما به عنوان خیمه شب بازی می شناسیم،در دوران قاجار به این تکامل رسید. در این نمایش،عروسک گردان قصه ای را با لحنی آهنگین یا حتی به صورت شـعر بـیان می کند.در حال حاضر در این نوع نمایش لحن آهنگین یا شعر نیز الزامی نیست و قصه می تواند به صورت ساده بیان شود.به عروسک گردان این فرم از نمایش عروسکی نقال یا مرشد می گویند.مـرکز اجـرای این نـمایش ها قهوه خانه بوده است که امروزه به ندرت دیده می شود.

در خیمه شب بازی،داستان معمولا میان راوی که همان مرشد یـا نقال باشد و عروسک اتفاق می افتد. به عبارت دیگر،عروسک گردان و عروسک هـر دو بـازیگر نـمایش هستند.شاید بتوان اپرای عروسکی رستم و سهراب را که در سال های اخیر روی صحنه رفت،کامل ترین شکل خیمه شب بازی دانست.

به طور کلی ترویج و گسترش نمایش های آیینی و سنتی که برخی از انواع نمایش های عروسکی مانند خیمه شب بازی از انواع آن محسوب می شود البته با ارائه ایده و فرم های به روزتر آن یکی از بایسته های رویکرد هنری کشور محسوب می شود و از این منظر شاید بتوان گفت عقب ماندگی هایی به چشم می خورد که باید با رویکردهای تازه در مراکز هنری به جبران آن پرداخت. 

مرکز هنرهای نمایشی وزارت ارشاد که با مدیریت جدید نوید دهنده شکوفایی تدریجی هنر تئاتر در کشور است بی تردید به تئاتر آیینی و سنتی به عنوان یکی از وزنه های توسعه و پیشرفت هنر تئاتر در کشور نگاه می کند و نمایش عروسکی برای تحقق این موضوع جایگاه ویژه ای می یابد.