به گزارش فرهنگ امروز به نقل از سایت انسان‌شناسی و فرهنگ؛ سعید سهرابی در یادداشتی نوشت:
مهاجرت و کوچ، مسئله تازه ای برای بشر قرن ۲۱ نیست. یک رویداد اجتماعی که در جوامع کوچک و بزرگ، تعاریف خاص خود را دارد. در طول تاریخ زندگی بشر بر روی کره خاکی چه بسیار شنیده ایم که در جوامع کوچک و بزرگ، انسان ها یا خودآگاهانه برای رسیدن به موقعیت‌های بهتر زندگی ( اقتصادی ، امنیتی{ترس از نابودی، چرا گاه های جدید و آب و زمین...) و یا به اجبار (استراتژی دفاعی حکمرانان، جنگ ،... و تصمیمات فاتحان جنگ ها) مبادرت به کوچ فردی یا دسته جمعی می نمودند.... کوچ ها گاهی کوتاه مدت و برگشت پذیر در طول فصول سال انجام می پذیرفت (کوچ ایلات به سمت مناطق سردسیر در تابستان) ... گاهی بی بازگشت بود و باعث قطع وابستگی جامعه کوچ کرده با سرزمین قبلی شان می شد (کوچ اجباری کرمانج های ارومیه و اطراف آن به خراسان فعلی- کوچ اقلیت زردتشتی ایرانی به سرزمین هندوستان - کوچ لهستانی ها به استرالیا جنگ جهانی دوم ) این کوچ های بی بازگشت و رجوع به سرزمین های اولیه، بی گمان در کوتاه و بلند مدت، تاثیرات مثبت و منفی بسیاری هم برای سرزمین مبدا و هم سرزمین مقصد به همراه داشته است . با این حال، موج این بی نظمی ایجاد شده حاصل از مهاجرت گروهی، آنقدر نبود که دو سازمان مبدا و مقصد را دچار نگرانی کند. ( کوچ چند نفر یا چند خانوار از یک منطقه) حالا تصور کنید که اگر ابعاد کوچ، بسیار بیشتر از حد معمولی باشد. چه بی نظمی‌ای ایجاد می کند؟ در این شرایط، قطعا این سوال مطرح می‌شود که چه بر سر سرزمین مبدا خواهد آمد؟ و آیا سرزمین مقصد پاسخگوی نیاز همه مهاجران هست؟
با این مقدمه می‌خواهم گزارشی از یک مسئله دردناک و قابل تامل در سرزمین خودم بدهم که متاسفانه این روزها در حال وقوع است و آن، مهاجرت کردهای سرپل ذهاب به اروپا و تحت تاثیر اوضاع سوریه است.
به دنبال ایجاد پدیده داعش، موج های منفی‌ای سراسر خاورمیانه را در برگرفته است. اینجا غرب ایران و شهرستان سرپل ذهاب، گرچه خط مقدم جنگ با داعش نیست اما عمیقا متاثر از این پدیده شده است. پیشتر، عمده نگرانی جامعه از امکان پیوستن جوانان سنی مذهب منطقه به گروه داعش بود که خوشبختانه چنان نشد که جامعه را دچار نگرانی و ترس کند. به دنبال گسترش و تداوم حضور گروه داعش در منطقه، ارتباطات اقتصادی منطقه حریم کردستان عراق با مرز پرویز خان در قصر شیرین دچار بحران شد و دروازه مبادلاتی مرزهای غربی که تا قبل از آن، امیدهای زیادی را برای اشتغال جوانان و مردم منطقه فراهم آورده بود بسیار ضعیف کرد.
خصوصا که در منطقه سرپل ذهاب هیچ کارخانه بزرگی وجود ندارد و سرمایه گذاری در آن به دلیل قانونی که حداقل فاصله برای سرمایه گذاری را ۱۲۰ کیلومتر از مرز می‌داند، ضعیف است. به همین جهت پیشتر خانواده ها در صورت نبود شغل به تهران یا شهر های دیگر و یا در بهترین حالت کرمانشاه مهاجرت می کردند که خود من یکی از همین افراد هستم. وجود مشکل بیکاری و تبعات آن از یک سو و دور نمای همیشه مثبت غرب وحکایت ها و شنیده ها از مهاجران قبلی از سوی دیگر، دست به دست هم داده‌اند تا در کنار انبوه پناهندگان سوری ، افغان، پاکستانی ، عراقی، ایرانی ها هم دست بجنبانند و راهی غربت شوند و گاها خانواده را، به امید روزهای بهتر، دریافت شغل و بهره برداری از سیستم درمانی بهتر و شاید آزادی های مدنی بیشتر، راه سفری سخت و خطرناک و بی بازگشت را در پیش گیرند. تعریف از حقوق های ماهیانه باور نکردنی، سیستم درمانی کشورهای غربی بخصوص اسکاندیناوی که تمام هزینه های دارویی و درمانی فرد را بدون استثنا از محل مالیت شهروندان پرداخت می کند و... همه و همه باعث می‌شوند تا کردهای منطقه ما نیز از فرصتی که اتحادیه اروپا به دنبال غرق شدن آلان کوردی، کودک مهاجر سوری ایجاد کرده و سیاست درهای باز موقتی را دنبال می‌کند استفاده نمایند. مهاجران با عکس‌هایی که از خود در طول مسیر و مقصد برای فامیلشان می‌فرستند، حسی از آرامش و امنیت و خوشبختی را تداعی کرده و دیگران را به رفتن، تشویق می‌کنند. عکس‌هایی که گویی از یک سفر توریستی گرفته شده‌اند و تعدادی از آن‌ها را می‌توانید به پیوست این مطلب مشاهده نمایید. (عکس های سلفی و شخصی، منتشر نشده اند.)
در این یادداشت سعی کرده‌ام گپ و گفتی با تعدادی از اهالی و خصوصا جوانان منطقه خودم داشته و چند و چون این سفر عموما بی‌بازگشت را جویا شوم چرا که این روزها آنقدر آدم از شهر سرپل ذهاب از مرز زمینی ارومیه یا هوایی یا قطار یا مرزهای مشترک با منطقه حریم کردستان عراق عازم ترکیه و سواحل استانبول شده که وهم و ترس همه را برداشته است.
هیوا ساکن یکی از روستاهای دشت ذهاب از توابع سرپلذهاب است که می گوید فقط از روستای خودشان ۲۳۰ نفر مهاجرت کرده روستای دیگری در نزدیکی‌شان از این هم اوضاع بدتر است. روستاهای اهل تسنن نشین هم از این موج مهاجرت در امان نبوده اند. هیوا نگرانیش را از کم شدن ناگهانی مردم در روستا های دشت ذهاب اینطور بیان می کند: «قبلا تو عروسی ها به دلیل ازدحام جمعیت و تعداد جوان ها طالب رقص و سر چوپی. سر گرفتن دستمال سر چوپی همیشه دعواهای زیادی روی می داد اما حالا یک چهارم اون جمعیت به عروسی میان که اکثرشون مسن هستند ( قبلا برای هر جشن ۱۰۰۰ نفر مهمون میومد اما حالا به زحمت به ۲۵۰تا ۳۰۰ نفر می رسه )
هیوا می گوید: «بیشتر مهاجرها پسرهای جوان ۱۲ تا ۳۵ ساله هستند که اکثرشون شغلشون کارگری فصلی یا چوپانی بوده. دامداری وضعیت بغرنجی داشته. وضعیت مراتع و علوفه به هیچ وجه خوب نبوده. کشاورزی هم که چندان خوب نبود).»
از هیوا می پرسم آن‌ها چطور و با صرف چه هزینه هایی اقدام به مهاجرت می‌کنند؟ می گوید: «بعضی از راه زمینی ارومیه. اگه پاسپورت داشته باشن که با واریز عوارضی گمرک رد می شن اما اگه پاسپورت نداشته باشن با خرج هر نفر ۵۰۰ هزار تومان به وسیله قاچاقچی ها از مرز عبور داده و وارد خاک ترکیه می شن و بعد هم راهی استانبول. بعضی هم از تهران با هواپیما یا قطار یا اتوبوس خودشون رو به استانبول می رسونن. هزینه قطار و اتوبوس مشخص نیست اما هزینه هواپیما متغییر بین ۴۰۰ هزار تا یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان برای هر نفره. خلاصه هر کسی یه جوری که خودشو رو به استانبول میرسونه و با عبور از آبراه استانبول و یونان به دروازه های اتحادیه اروپا می رسن که دقیقا سخت ترین مرحله مهاجرت همینه و البته هزینه بردار ترین مرحله هم چون می بایست برای هر نفر جهت گذر از این آبراه ۱۰۰۰ تا ۱۴۰۰ دلار پرداخت کنن. بعد از یونان، مقدونیه است و بعد در صربستان یا لهستان یا کرواسی پذیرش می شن. ادامه مسیر تا مرز اتریش و آلمان رو طی می کنن و از اونجا پناه جویان انتخاب می کنن که در کدوم کشور باقی بمونن. پناهجویان در طول مسیر با کشتی، اتوبوس ، قطار جابجا می شن. هزینه حرکت در مسیر اتحادیه اروپا متفاوت بوده – یه سری که شانس آوردن و اوایل باز شدن مرزهای اتحادیه اروپا بوده، بدون پرداخت هزینه ای خودشون رو به کشورهای مقصد و یا حتی اسکاندیناوی رسوندن، حتی به اسپانیا و انگلیس. بعضی هم که دیرتر رفتن هزینه ای بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ یورو پرداخت کردن. به نظر می رسه کل هزینه برای هر فرد بین ۵ تا ۱۰ میلیون تومان در نوسانه. البته گزینه های دیگه هم بودن که با صرف هزینه های گزاف سعی کردن خودشون رو به مرزهای اتحادیه اروپا برسونن.»
یکی دیگر از ساکنین روستای هیوا می گوید: «هیاس، دامادش علیرغم داشتن وضعیت مناسب اقتصادی، همراه همه خانواده‌اش به استانبول رفته و اونجا حاضر می شه ۳۰ میلیون به قاچاقچی بده تا صرفا اونها رو از گذرگاه آبی استانبول – یونان عبورشون بده.»
هیوا می گوید: «عموی خودم از ۱۵۰ تا گوسفند ۱۰تا بیشتر براش نمونده همه رو فروخته تا خرج مهاجرت پسراش و عروس هاش رو فراهم کنه. بعضی ها ماشین هاشون رو فروختن. بعضی کل مال و زندگی شون رو. بعضی ها گوسفنداشون – بعضی هم که پس انداز اندکی داشتن، دست بکار شدن.» هیوا معتقد است هیچ کس دوست ندارد از خانه خودش دور شود و این، بیکاری و نبود شغل است که جوانان هم‌ولایتی‌اش را راهی غربت می‌کند.
او ادامه می دهد: «شوق و ذوقی دیگه توی آبادی به چشم نمی خوره. قدیم ها وقتی می رفتیم دکان آبادی ۴ نفر از دوست ها و همسالان رو می دیدم با هم چاق سلامتی و گاهی کل کل می کردیم و از هم انرژی می گرفتیم، اما حالا کسی نیست. روحیه نداریم. انگار ما هم تو نوبت رفتن قرار گرفتیم که اگه وجود پدر و مادرها، یا همسرانمان نبود چه بسا تا حالا من هم رفته بودم. وقتی تو شرایط پیشرفته قرار می گیری حتی اگر سنی ازت گذشته باشه وقتی همه دارن پیشرفت می کنن تو هم در کنار اونها خواه ناخواه مجبور به فعالیت و درس خوندن و پیشرفت در همه زمینه ها میشی.» خیلی سال پیش، دو برادر او به هلند و انگلیس مهاجرت کرده‌اند و خودش صرفا پای پدر و مادرش ایستاده است.
تب رفتن همه جای سرپلذهاب را دربرگرفته و هیچ کس واقعا به درستی نمی داند که چه اتفاقی افتاده است. بعضی از روستاها بسیار خلوت شده و جوان های زیادی در روستا نمانده‌اند.گفته می شود بزرگان این روستاها از رهبران مذهبی‌شان تقاضای کمک کرده و گفته‌اند اگر خدای ناکرده دزد یا هر گروه هنجارشکن دیگری، بخواهند روستا ها را به هم بریزند، آن‌ها در موقعیت کاملا بی دفاعی قرار دارند و نیروی محافظ جوانی در روستا ها وجود ندارد.
مادرم تماس می‌گیرد و از پشت تلفن از این رویداد مهاجرت واگیردار، به اسم «فاجعه» یاد می کند و می گوید: «انگار قیامت شده. مردم هم خودشان نمی دانند چه کار می کنند. صبح که چشم باز می کنی چند خانوار اطرافت یا جاهایی که می شناختی دیگر نیستند و شب هنگام مسیر کوچ و مهاجرت را در پیش گرفتند.»
دختر ها کمتر، اکثرا پسرها هستند. اگر دختری هم رفته یا همراه خانواده یا برادرش یا دایی‌اش بوده است. امروز که با ریبوار حرف می زدم می گفت: «همه رفتن. منم که امروز سربازیم تموم شده اگه پول داشته باشم می رم. اخه من تازه ازدواج کردم و کاری هم ندارم. بهنام و بهبود هم خودشون رو برای رفتن آماده کردن.» بعد با لحنی جدی به من می گفت: «تو رو خدا اگه رفتی من رو هم با خودت ببر.»
علیرغم بستە شدن مرزهای آبی ترکیه و یونان، مهاجرها مسیر کوهستانی و خشکی ترکیە و اتحادیە اروپا را کە گفتە می شود ۱۵ روز طول می کشد انتخاب می کنند و روند مهاجرت متوقف نشدە و همچنان ادامە دارد. با خودم فکر می کنم گزینه های بعدی شاید کاوان، هیرش، آکو یا خبات باشند که تنها پسرهای باقی مانده فامیل هستند، حتی رفتن خانوادە ها این بار دسته جمعی مطرح می شود.پسر عمویم می گوید: «این مهاجرت، مثل یه سرطان دارە به همه می زنە.» از طرفی خودش هم با رفتن مشکلی ندارد، اگر که پولش را داشت... به من بگو وطن یعنی چه؟
تب رفتن، همسایه های کرد عراقی ما را هم در برگرفته. من هم هر چقدر بیشتر با مردم همشهریم در سرپل ذهاب حرف می زنم انگار وسوسه رفتن در خودم هم پدیدار می‌شود! پیش خودم فکر می کنم پس اینجا چه می‌شود؟ رفتن به کجا؟ و ماندن... باز با خودم فکر می‌کنم ما همان کسانی بودیم که چند ماه پیش همه می خواستیم دواطلبانه برای جنگ با داعش به کمک مردم کوبانی برویم؟ چه دنیای عجیبی است...
نظر شما