به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ هجدهمین نشست از سلسله نشست های آفاق اندیشه با موضوع «هالی اوک بنیان گذار سکولاریسم» با سخنرانی همایون همتی یکشنبه ۲۳ مهر ماه در حسینیه ارشاد برگزار گردید.

همایون همتی در ابتدای نشست گفت: در تحقیقی که به عمل آمده گفته شده که بیش از ۳ میلیارد و نیم سکولاریست در حال حاضر در جهان وجود دارد. سکولاریسم متأسفانه در کشور ما مثل یک فحش در آمده و این مسأله باعث احساسی و غبارآلود شدن فضا می شود و مانع پرداختن و نقد صحیح این موضوع می شود. سکولاریسم در کشور ما درست مطرح نشده بلکه سیاست زده به آن پرداخته ایم. ما با اصول تفکر و نقد عالمانه با سکولاریسم مواجه نشدیم و این منجر به از بین رفتن سکولاریسم نمی شود. با برخورد حذفی نمی توان یک اندیشه را بیرون کرد بلکه دوباره سر بر خواهد آورد. جوان ها با کتاب های تفکر سکولاریسم برخورد خواهند کرد و تحت تأثیر قرار خواهند گرفت. ما باید پاسخ و نقد تفصیلی از این تفکر ارائه کرده باشیم.

وی در ادامه گفت: جرج جیکوب هالی اوک بنیان گذار سکولاریسم است. او در یک خانواده انگلیسی به دنیا آمد که پدرش کارگر بود. از وضع بد کارگران و دست مزدشان رنج می برد. در آن زمان جنبشی شکل گرفت که او نیز به این جنبش می پیوندد. از طرفی ثروت زیاد کلیسا و بی اعتنایی آن ها به کارگران را می دید. هالی اوک برای نخستین بار واژه سکولاریسم را به کار برد. کتاب او با نام اصول سکولاریسم منبع مهمی است. همچنین دو جلد زندگی نامه خود نوشت دارد. کتاب سکولاریم انگلیسی و کتاب منشأ پیدایش سکولاریسم نیز از دیگر کتب اوست.

همتی سپس عنوان کرد: از لحاظ روش شناسی علمی به هر موضوعی که می پردازیم ابتدا باید تاریخچه پیدایش آن را بیان کنیم. سپس گسترش و تحولات آن را باید مورد توجه قرار دهیم. گروهی از متفکران وجود دارند که به نام الهی دانان سکولار مشهور هستند. این افراد الهیات سکولار را بنیان گذاری کردند. هالی اوک اگرچه تا حدودی محتاط عمل می کرد و سعی می کرد گاهی جانب دین را نیز داشته باشد اما به کشیشان می گفت خدا بازنشسته شده است و ما به دنبال این هستیم که خدای شما را بازنشسته کنیم. در نتیجه هالی اوک ۶ ماه به جرم کفر به زندان افتاد و بعد از آزادی از زندان چند نشریه راه انداخت و ۱۶۰ کتاب جزوه و مقاله نوشته است که حتی یکی از این ها هنوز به فارسی ترجمه نشده است.

همتی افزود: هالی اوک اتحادیه سکولار انگلیس را بنیان گذاری کرد و خودش اولین رئیس آن بود. او مدافع اصلاحات سیاسی و آموزشی بود. رئیس انجمن نشریات خردگرا بود و به دفاع از حقوق زنان و حق رأی برای کارگران پرداخت. هالی اوک پاراگراف مشهوری در یکی از جزواتش دارد که می گوید:

« آزاد اندیشی به معنای تفکر و اندیشیدن بدون هراس از این است که مبادا به جایی بر بخورد. تفکر با مجازات های قانونی نباید محدود شود و نباید عواقب برای متفکر وجود داشته باشد تا پژوهشگر مجبور نشود مرجعیت را به حقیقت ترجیح دهد. بلکه ترجیح باید با حقیقت باشد. خودسانسوری نیز توسط خود محقق نباید انجام شود. متفکری که آزاد است مستقل از کلیسا است و به خاطر ملاحظات گوناگون خود را محدود نمی کند. هیچ ترسی ندارد جز ترس از خطا کردن. »

همتی در ادامه اظهار داشت: هالی اوک برای اولین بار واژه سکولاریسم را به کار برد که از واژه لاتین سکولوم به معنای زمان نزدیک یا دوره ای از زمان گرفته شده است. سکولاریسم را به دنیاگرایی ترجمه می کنند چون یکی از معانی دنیا نزدیکی است. حافظ در یکی از اشعار خود می گوید:

من که امروزم بهشت نقد حاصل می شود           وعده فردای زاهد را چرا باور کنم

حافظ نفی معاد نمی کرد اما می گفت در همین دنیا می توانم به بهشت رسم پس به وعده بهشت آخرت نیاز ندارم. سکولاریست ها نیز همین را می گویند و وعده بهشت در همین دنیا را می دهند: paradise on the earth

می گویند پیشرفت و علم و صلح و رفاه و ... از راه علم و پیشرفت مادی حاصل می شود و کار دین نیست. ادعا می کنند که ما نمی گوییم خدا نیست. کاری با خدا نداریم. اما این اهداف با ابزار مادی حاصل می شود. نکته اساسی که هالی اوک به آن اشاره می کند آن است که همه این اهداف را با کنار گذاشتن و به حاشیه راندن خدا باید دنبال کنیم. چون دین باعث عقب ماندگی متوقف شدن علم اختناق و عدم آزادی و کشتار شده و ما می خواهیم آزاد اندیشی بر قرار کنیم و از این پس کسی نترسد که اندیشه خود را بیان کند.

همتی در ادامه عنوان کرد: فرق اساسی سکولاریسم با اندیشه های الحادی، آتئیسم، دئیسم و دین ستیز این است که هیچ گاه با صراحت علیه دین و خدا موضع گیری نمی شود. این از طرفی مزیت است اما از طرفی نیز بسیار خطرناک است. سکولاریسم برای غرب یک دستاورد است که حاصل ۳ قرن مبارزه و خون دادن است. این مسأله را خیلی از علمای ما توجه نمی کنند. وقتی شما به سادگی به این اندیشه توهین می کنید آن ها به هیچ عنوان زیر بار نمی روند.

همایون همتی در ادامه گفت: دین اسلام با دین مسیحیت ساختار متفاوتی دارد این نکته را باید توجه کنیم. اسلام دعوت به تفکر می کند. بالاترین عبادت را تفکر می داند و با اندیشه ورزی مخالف نیست. سکولاریسم هیچ گونه اتوریته و مرجعیت را نمی پذیرند. یعنی حرفی را بپذیرید صرفاً به این خاطر که شخص خاصی آن را گفته است. بلکه باید با تعقل و دلیل هر چیزی را پذیرفت. از طرفی سکولاریسم امور سنتی و مربوط به گذشته را نمی پذیرد و آن ها را حاصل جهل می داند و معتقد است باید با اصول علم و تفکر جدید هر چیزی را محک زد.

همتی در ادامه افزود: هالی اوک ۳ اصل را برای سکولاریسم در کتاب سکولاریسم انگلیسی مطرح می کند:

• بهبود زندگی دنیوی از طریق ابزار صرفاً مادی
• تنها چیزی که سرنوشت آدمی را تعیین می کند علوم تجربی است
• کار خوب را برای خود آن کار باید انجام داد نه برای آخرت

 این ها تصور کردند که هیچ چیزی نیست که علم نتواند آن را حل کند. این یکی از پاشنه آشیل های اساسی سکولاریسم است. خیلی از فیلسوفان علم امروز معتقدند که علم بسیاری از امور را نمی تواند محقق کند. یکی از این امور داوری های اخلاقی و زیبایی شناختی است. پرسش از چرایی امور نیز از عهده علوم تجربی خارج است و در علم تنها از عهده چگونگی بر می آیند. علم نمی تواند درباره معنای زندگی اظهار نظر کند. پرسش های فلسفی و متافیزیکی را نمی تواند پاسخ بگوید. علوم تجربی سلباً یا ایجاباً در اثبات یا نفی وجود خدا نمی تواند دلیل بیاورد. این ها حرف هایی است که خود فیلسوفان علم غربی در نقد علوم سکولار مطرح کرده اند. دغدغه های وجود و پرسش های اگزیستانسیال از عهده علم بر نمی آید. وضعیت های مرزی در زندگی بشر وجود دارد که علم نمی تواند در آن شرایط انسان را نگه دارد اما دین می تواند.

همتی در ادامه گفت: تصور کردند که علم تجربی را می توانند جایگزین دین کنند. کارکردهایی که دین دارد را به هیچ عنوان علم ندارد. تمام کارکردهای علم مشروط است. حتی توانایی پیش بینی آن. در شرایطی علم می تواند پیش بینی کند نه در هر شرایطی. امروز ده ها مقاله پژوهشی درباره محدودیت های علم وجود دارد با عناوینی همچون The Limits of Science. هالی اوک و سکولاریست ها بیش از حد به علم بها داده اند و دچار مغالطه تعمیم بیش از حد شده اند. از طرفی یک نوع دین را دیده اند ولی به تمامی ادیان تعمیم داده اند. امروزه در پژوهش های علمی تا صحبت از دین می آوریم می گویند کدام دین و کدام قرائت از آن؟ به عنوان مثال بگوییم اسلام می گویند کدام اسلام؟ اسلام وهابیت یا ...؟

همتی در انتها گفت: اشتباه بزرگ سکولاریست ها این است که سعی می کنند اخلاق را بدون خدا تعریف کنند. در صورتی که خداوند یک پشتوانه مهم و حذف نشدنی برای اخلاق است. کانت در جایی می گوید برای اخلاق نمی توانم پیش فرض خدا را در نظر نگیرم. از طرفی کانت عقل محض را دارای گستره محدودی می داند. بنابراین مبنای عقلانی و غیر الهی اخلاق که سکولاریست ها به آن معتقدند با گفته های کانت قابل رد کردن است. بهتر است از این دست گفته ها برای نقد اندیشه غرب بهره ببریم نه آیات و روایات. اگر با روایات نقد کنیم مواجه غلطی است.

گزارش از محمد بحرینی