به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ «نکبت» کلیدواژه‌ای برای یاد کردن از جنگ سال ۱۹۴۸ است که به تاسیس دولت اسرائیل انجامید. جنگی که بیش از ۸۰ درصد جمعیت فلسطین را آواره ساخت و اقلیت ۶۰ تا ۱۵۶ هزار نفری فلسطینیان باقی مانده در خاکی که اسرائیل نامیده می‌شود را به شهروندانی صوری و درجه دوم تبدیل کرد. اگر از منظر مردمان آواره نگاه کنیم چنین واقعه‌ای را جز نکبت چه می‌شود نامید؟
نویسندگان کتاب «نکبت؛ فلسطین، سال ۱۹۴۸ و دعاوی حافظه» در مقدمه‌ای که بر ترجمه فارسی این کتاب نوشته‌اند بیان کرده‌اند که: «زمانی که کتاب ما در سال ۲۰۰۷ منتشر شد، کلمه‌ای که ما برای عنوان کتاب استفاده کرده‌ایم -نکبت- برای بسیاری یک اصطلاح غریب عربی به نظر می‌رسید که نیازمند توضیح و تبیین بود. این کتاب قصد داشت معنا و اهمیت این کلمه را روشن سازد و آن را به حافظه شخصی و جمعی به عنوان بخشی از مطالبه‌ای اخلاقی برای برقراری عدالت پیوند دهد. امروز اما این کلمه و هفتاد سال تاریخی که این کلمه معرف آن است، به شکل گسترده‌ای به رسمیت شناخته شده است و چندان نیاز به توضیح ندارد.»
شاید این موضوع برای خواننده ایرانی نیز معنادار باشد. مسئله فلسطین برای ما آشناست. با آن به صورت روزمره سروکار داریم و شاید همین ارتباط روزمره باعث شود که حس کنیم مسئله فلسطین امری است که ملکه ذهن ما شده است و دیگر نیازی به بازتبیین و بازبینی ندارد. اما رویکرد متفاوت کتاب نکبت و متد علمی آن امکانی برای نو شدن حافظه ما در مواجهه با مسئله فلسطین فراهم می‌سازد و رویکردی دیگرگون نسبت به این مسئله، این‌بار از منظر بازخوانی حافظه تبعیدیان فلسطینی و نگرش آنها نسبت به وطنی که نکبت‌زده شده است، برای ما فراهم می‌سازد.
بر همین مبناست که نویسندگان هدف خود از نوشتن کتاب را پیش کشیدن چشم‌انداز قربانیان نکبت و پرداختن به «سیاست خاطرات نکبت در چارچوب رشته دانشگاهی در حال رشد مطالعات حافظه» معرفی می‌کنند. (۱۶)
اسرائیل در طول سال‌های گذشته تلاش فراوانی برای زدودن «نکبت» داشته است. این رژیم برای متوقف کردن توجه فزاینده به «نکبت» در میان نسل‌های جوان‌تر فلسطینی، در سال ۲۰۱۱ قانون نکبت را تصویب کرده است.
طبق این قانون، برای فعالانی که وجود دولت اسرائیل را به عنوان دولتی «یهودی و دموکراتیک» رد می‌کنند یا آن‌هایی که روز استقلال یا روز تاسیس دولت اسرائیل را به عنوان روز سوگواری تلقی و برای آن بزرگداشت برگزار می‌کنند با کیفرخواست مواجه خواهند شد. در سال ۲۰۱۷ نیز قانونی تصویب شد که مانع ورود حامیان آرمان فلسطین به اسرائیل و سرزمین‌های اشغالی می‌شود. در بریتانیا نیز دولت دستورالعملی را به شوراهای محلی ابلاغ کرده بود که بر مبنای آن حق ندارند طرح‌های سرمایه‌گذاری در اسرائیل را بایکوت کنند.
بر این مبنا می‌توان گفت صرف نوشتن کتاب نکبت به ویژه از سوی «احمد سعدی» یکی از نویسندگان همکار در گردآوری و ویرایش اثر و نویسنده موخره کتاب، که خود استاد دانشگاهی در اسرائیل است می‌تواند یک عمل سیاسی و علیه تلاش سیاستگذاران و سیاستمداران اسرائیلی تلقی شود.
نویسندگان کتاب نکبت، همگی از چهره‌های سرشناس آکادمیک یا از روشنفکران برجسته هستند. دو ویراستار کتاب، لیلا ابولقود و احمد سعدی هستند. لیلا ابولقود استاد انسان‌شناسی و مدیر موسسه مطالعات زنان و جنسیت دانشگاه کلمبیا است. او دکترای انسان‌شناسی خود را در سال ۱۹۸۴ از دانشگاه هاروارد دریافت کرده است و آثاری نظیر «نوشتن جهان‌های زنان» و «درام‌های ملت بودن» را به رشته تحریر درآورده است. او همچنین دختر ابراهیم ابولقود از فعالان سیاسی فلسطینی و استاد رشته علوم سیاسی بوده است.
دیگر نویسنده همکار در گردآوری و ویرایش این اثر احمد سعدی نام دارد که استاد گروه سیاست و دولت دانشگاه بن‌گوریون اسرائیل است. او کتاب‌هایی نظیر «نظارت همه‌جانبه: پیداش سیاست‌های اسرائیلی مدیریت جمعیت» را به رشته تحریر درآورده است. از دیگر نویسندگان همکار در تحریر این کتاب «لاله خلیلی» استاد ایرانی دانشگاه لندن است که کتاب‌هایی نظیر قهرمانان و شهدای فلسطین: سیاست بزرگداشت ملی» را به رشته تحریر درآورده بود.
پرسش‌های اساسی‌ای که در کتاب مطرح می‌شود چنین است: با گذشت قریب به هشت دهه از اشغال فلسطین، چگونه هنوز این واقعه زنده است و نسل‌های جدید با چه فرآیند ذهنی با آن ارتباط برقرار می‌کنند؟ چگونه است که نسل‌هایی که هیچ گاه سرزمین مادری را ندیده‌اند، این‌گونه قلب‌هایشان برای آن می‌تپد و خود و هویتشان را با آن ارزیابی می‌کنند؟
برای پاسخ دادن به چنین پرسش‌هایی نویسندگان مقوله حافظه را از منظر پدیدارشناختی به چالش می‌کشند و مقوله نکبت را سنگی برای محک زدن حافظه قرار می‌دهند. آنها انباشتی از خاطرات را در کتاب خود فراهم ساخته‌اند و آنگونه که احمد سعدی در موخره کتاب گفته است تاثیر و پیامد انباشتی خاطراتی که در این کتاب گردآوری و تحلیل شده است، مهر تاییدی است بر اینکه نتیجه مستقیم اراده سیاسی و نظامی برای تشکیل دولت اسرائیل، رقم خوردن وضعیتی فاجعه بار برای فلسطینیان بوده است.
نویسندگان کتاب معتقدند داستان‌های فلسطینی باید خود را از شر داستان غالب و مسلط ۱۹۴۸ رها کنند و آن را به پرسش بگیرند. هم به لحاظ اخلاقی و هم از نظر واقعیت‌هایی که این روایت مسلط بر آنها مبتنی است.
این کتاب علاوه بر آنچه که درباره مقابله با سیاست اسرائیل درباره نکبت گفته شد، از منظری دیگر نیز اثری است که تنها رویکردی تحلیلی ندارد و به دنبال اثرگذاری سیاسی نیز هست. کتاب خود را نقطه شروعی می‌داند برای شکستن روایت اسطوره‌ای از اسرائیل بر مبنای ارائه شواهدی برای تصدیق آنچه بر فلسطینیان رخ داده است. هدف از این شکستن روایت اسطوره‌ای نیز رقم زدن آینده‌ای بهتر تلقی می‌شود: «آینده‌ای که بر پایه هویت‌های سفت و سخت، مسکوت کردن صدای قربانیان، استمرار و حتی تشدید خشونت نیست.»
پرسشی که ممکن است با خواندن بند بالا برای خواننده‌ای که در بستر ایران با کتاب «نکبت» مواجه می‌شود پیش بیاید این است که به راستی تا چه میزان روایت‌های موجود از شکل‌گیری اسرائیل بر مبنای نادیده گرفتن قربانیان فلسطینی شکل گرفته‌اند. برای پاسخ به این سوال باید به تفاوت بسترهای طرح سوال توجه کرد. شاید رویکرد کتاب «نکبت» در بستری خاورمیانه‌ای چندان هم بداعتی نداشته باشد، اما باید توجه کرد که مخاطب اصلی و اولیه این کتاب افکار عمومی و آکادمی‌های غربی و به طور مشخص آمریکایی هستند و روایت غالب در آن فضا، ۱۹۴۸ را چندان از منظر قربانیان بررسی نکرده است. کتاب نکبت به همراه مستندی به نام «در جستجوی فلسطین» که با روایت ادوارد سعید به مقوله نکبت و شکل‌گیری دولت اسرائیل می‌پرداخت از جمله تلاش‌های قابل توجه در اوایل قرن جاری برای بازخوانی برهه‌ای بسیار حساس از تاریخ معاصر بودند.
کتاب نکبت از منظری دیگر نیز کتابی مهم است. سبک نوشتن مقالات این کتاب و تعادلی که میان ادبیات، خاطره و رویکرد آکادمیک برقرار می‌کنند این کتاب را می‌تواند حتی برای کسانی که چندان به مقوله فلسطین حساسیتی ندارند نیز جذاب سازد.
کتاب «نکبت؛ فلسطین، سال ۹۴۸ و دعاوی حافظه» گردآوری احمد سعدی و لیلا ابولقود را احمد نادری و محسن منجی به فارسی برگردانده‌اند و انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات آن را در سال ۱۳۹۷ با تیراژ ۱۰۰۰ نسخه و قیمت ۳۷ هزار تومان در ۴۸۳ صفحه منتشر کرده است.
نظر شما