فرهنگ امروز/  سیدمحسن محسنی: همه می‌دانیم شهر قم از ابتدای ورود اسلام به ایران شیعه‌نشین بوده و در واقع نخستین شهر شیعی جهان است. بعد از آمدن حضرت معصومه (س) به قم و وفات آن حضرت و دفنشان در این شهر، توجه شیعیان به قم بیشتر نیز شد. خاصه اینکه حدیث‌هایی از ائمه (ع) در تقدیس و تمجید و ستایش از این شهر وارد شده و حدیث‌نامه‌هایی چند در همین زمینه در دست است. با روی کار آمدن سلسله صفوی که مذهب تشیع را در کشور گسترش دادند، این توجه و التفات با حمایت پادشاهان وقت قوت بیشتری یافت.
 
یکی از نشانه‌های بارز شیعیان، انجام مراسم شکوهمند عزاداری به مناسبت شهادت امام سوم خود و یارانش در ایام محرم و صفر است. از همین رو و بدون تردید یکی از نشانه‌های شهر شیعی نیز وجود مکان‌هایی است به نام تکیه (به لهجه قمی:ت َکیه/takiye) یا حسینیه، که بیشتر عزاداری‌ها در آن انجام می‌شود.
 
مهدی عباسی در طول زمانی بالغ بر چندین دهه و به عبارت بهتر از زمان نوجوانی و جوانی به گردآوری اسناد و مدارک و عکس‌های تاریخی مربوط به قم اهتمام ویژه‌ای داشته و حاصل این تلاش و کوشش تحسین‌برانگیز و خستگی‌ناپذیر، تشکیل مجموعه‌ای بی‌نظیر از این اسناد و عکس‌ها و نشر چندین کتاب ارزنده است.

 
یکی از این کتاب‌های وی «تاریخ تکایا و عزاداری قم» است که نخستین بار در سال 1371 در 374 صفحه در قطع وزیری و به قیمت 300 تومان منتشر و بلافاصله نایاب شد. بار دیگر این کتاب با همان ویژگی‌ها یعنی دربرداشتن اسناد و مدارک منحصر به‌فرد و اضافات از جمله «تذکره شعرای مرثیه‌گوی قم و برگ‌هایی از نسخه خطی انجمن ادبی گلشن شیوا» در 409 صفحه در قطع رحلی و به قیمت 40 هزار تومان از سوی بنیاد قم‌پژوهی در سال 1391 منتشر شد. یکی از ویژگی‌های تألیفات جناب عباسی بجز بهره‌مندی از منابع کمیاب یا نایاب، استفاده از روایت اشخاص مطلع - یا همان چیزی که تاریخ شفاهی می‌گوییم - است.
 
این کتاب به دو قسمت عمده تقسیم شده است: یکی تکیه‌های قم و دیگری تذکره شاعران مرثیه‌گوی. در قسمت تکایا ضمن شرح عزاداری در خانه و شبیه‌خوانی و شجاعت‌خوانی و نوحه‌خوانی و سردم و سخنوری و سنگاب‌خانه و تکیه، تکایای قدیم قم در دوران قاجار و پهلوی از جمله تکیه‌های میدان میر و سنگ سیاه و عشقعلی و ملا محمود و پنجه علی و شاه خراسان و چهل اختران و گذر جدا و عربستان و دروازه کاشان را توصیف کرده است. در قسمت شاعران از مرحومان آذر بیگدلی و ارباب و تندری و ناجی و اشراقی و حرمی و جواهری و آزادگان و فولادی و حیات بخش و مجاهدی و تعدادی دیگر یاد شده است.
 
این اثر نخستین کتاب درباره تکیه‌های قم و همان‌طور که گفته شد برخوردار از تصاویر و اسناد منحصر به‌فرد است. حتی می‌توان این اثر را بخشی از تاریخ دو قرن اخیر شهر قم دانست. از آنجا که این کتاب، تاریخ تکایا را تا اوایل پهلوی شرح و توصیف کرده است، نیاز به تحقیقی دیگر است تا آخر عصر پهلوی و دوران ما را نیز دربرگیرد.

تکیه‌ها نمود اعلای همکاری و همیاری در شهر شیعی هستند و بسیاری از تعاملات اجتماعی در همین مکان‌ها صورت می‌گرفت و می‌گیرد. در پایان خواندن این کتاب را به علاقه‌مندان توصیه می‌کنم.

ایبنا