فرهنگ امروز/ محمدعلی فروغی:

مکرر شنیده‌ام از راه شماتت یا از روی دلسوزی گفته‌اند ایرانی پرمقلد است و زود و بی‌جهت اقتباس می‌کند. به عقیده من این کم از احکامی است که قاضی به عجله صادر کرده و در پرونده دقت کامل به عمل نیاورده است، شک نیست که ایرانیان از اقوام دیگر اقتباس بسیار کرده‌اند ... این عیب نیست بلکه اگر درست توجه شود حسن است؛ چه اگر قومی بنای خود را بر این بگذارد که از هیچ قوم دیگر اقتباس و تقلید نکند فرهنگ و تمدنش متوقف و راکد می‌ماند، زیرا طبع ابتکار هرقدر هم سرشار باشد بسرعت کار نمی‌کند و دلیل این مدعا موجود است: قوم چینی که به مسافرت و دیدن کشورهای بیگانه رغبت نداشته است و اهل معاشرت نبوده با آن که چندین هزار سال وارد تمدن شده و هوش و استعداد فطری هم دارد قرن‌هاست که در تمدن متوقف است. ... دلیل دیگر بر این که اقتباس و تقلید عیب نیست اینست که انسان هر اندازه قوه تقلیدش بیش باشد زودتر و بهتر تربیت می‌پذیرد. ... چون در احوال و اعمال ایرانیان باستانی بنگریم با وجود نقص علم و آگاهی ما در این موضوع می‌بینیم البته اقتباس بسیار کرده‌اند اما مبتکر نیز هستند. ... چون به دوره اسلامی می‌آئیم می‌بینیم اولا تمدن و فرهنگ در عالم اسلامی به شهادت همه بیگانگان بلکه به تصدیق خود عرب‌ها طفیل وجود ایرانیان است. از این گذشته اگر علم و فلسفه را از یونانیان اخذ کرده‌اند آن را به قالب‌های مخصوص ریخته و بر معلومات اقتباسی بسی چیزها افزوده‌اند ... نباید فراموش کرد که همین اقتباس و تقلید هم شرایط دارد که اگر رعایت نشود مایه افتضاح و خسران است. مثلا اگر شخص لاغراندامی جامه خوش‌ترکیبی در بر مرد تنومندی به بیند و عین آن جامه را برای خود تهیه کند و بپوشد خویشتن را آلت خنده خواهد ساخت و اگر در ترکیب آن جامه تصرفی نمی‌خواهد یا نمی‌تواند بکند کمینه این که اندازه آن را با اندام خود باید متناسب سازد. ... وقتی می‌گوییم در علم و حکمت و هنر باید ابتکار کرد یا در اقتباسات باید تصرف به عمل آورد غرض این نیست که رفقا را دعوت کنیم به این که بر تصرف و ابتکار عزم کنند، بلکه با یادآوری به این که هر قومی در عالم تمدن و فرهنگ باید شخصیت خود را از دست ندهد و هویت خویش را نمایان سازد توصیه اصلی اینست که در اقتباس علوم و فنون کار را سرسری نباید گرفت و به نظر سطحی نباید نگریست باید به عمق مطالب فرورفت و کوشید تا رموز و نکات فن فراگرفته شود. پس از آنکه گروهی از ما مانند استادانی که از ایشان هنر می‌آموزیم به پایه بلند رسیدند با سابقه هنرمندی که در ایرانیان سراغ داریم یقینا صاحبان استعداد در میان ایشان یافت خواهد شد که متصرف باشند و کم‌کم ابتکار نیز خواهند کرد.

* منبع/ دایره المعارف بزرگ اسلامی به نقل از مقالات فروغی، جلد اول، (مقاله تقلید و ابتکار) به سال ١٣١٩