به گزارش فرهنگ امروز به نقل از شبستان؛ شماره ۱۲۵ از نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت با عنوان «دین و نظریۀ تکامل» منتشر شد.

بنابر این گزارش، هر دستاورد نوین علمی، پیامدهای الهیاتی و فلسفی ناگزیری به دنبال دارد، نظریه تکامل یا فرگشت(Evolution) هم از این قاعده استثنا نیست و همچون یافته‏های فیزیک مدرن که تحولی شگرف در عرصه هستی‎شناسی معاصر پدید آورند، تبعات بسیاری به همراه داشته است. از این­رو فیلسوفان و الهیدانان در باب پیامدهای آن نظریه­پردازی کرده­اند.

مریم سعدی، دبیر این شماره از نشریه اطلاعات حکمت و معرفت نوشته است: «هر چند این نظریه، سیر تطور شایان توجهی از داروینیسم و حتی پیش از آن تا نئوداروینیسم را پشت سر گذارد، اما آنچه مسلم است مهم‎ترین اتفاق حاصل از این تطور، صرفا فاصله‎گرفتن از تلقی متداولی بود که از انسان و جایگاه سنتی او انتظار می‎رفت. همان تصویری که اغلب از داده‎های وحیانی و حتی باورهای اسطوره‎ای وام گرفته شده است. بنابراین با ارائه این نظریه و مهم‎تر از آن تبدیل‎شدنش به یک مکتب در بستر زمان، به ناگاه چشم‎انداز موقعیت انسان در جهان، آبستن تحولی شگرف گردید. به تاثر از این اتفاق، بازخوردهای متفاوتی از ناحیه اندیشمندان اعم از خداباوران و ملحدان، به‎وقوع پیوست که از پذیرش تا تلاش برای رد آن و نیز، از اذعان به‎وجود تعارض میان علم و دین تا توجیه عدم تعارض در الگوی تکاملی را در بر می‎گرفت.»

نظریۀ رقیب تکامل، نظریۀ طراحی هوشمند (Intelligent Design) است که می­کوشد این نظریه را از میدان به در کند. استدلال نظریۀ طراحی هوشمند بر مبنای ارگانیزم‎هایی است که به دلیل پیچیده‏بودن، قابل تقلیل به گونه‎های ساده‎تر نیست و به عبارتی فرآیند تکاملی را برنمی‎تابند و از این رهگذر، اثباتی بر وجود طراحی هوشمند و متعالی محسوب می‏شود. با این حال هنوز دانشمندان دیگری برای از میدان به در کردن نظریه­های رقیب مشغول به نظریه­پردازی هستند که از میان آن­ها می­توان به توماس نیگل اشاره کرد. او  با روشی دیگر یعنی طبیعت‎باوری غیرمادی به نقد و رد این نظریه تکامل کوشیده است. شماره ۱۲۴ نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت به به بررسی نقش فرگشت در رابطه علم و دین و نیز پیامدهای ناگزیر این نظریه در برخی حوزه‎ها می­پردازد.

دفتر ماه این شماره از نشریۀ مشتمل بر هفت مطلب است. نخستین مطلب گفت ­وگویی با جان هات با عنوان «توهم الحاد» است. هات یکی از پژوهشگران این عرصه است که نظریه تکامل را می‌پذیرد و در عین حال معتقد به وجود هیچگونه تعارضی در پارادایم پذیرش این نظریه میان علم و دین نیست. «الحاد مدرن نامی است که وی بر بینش دین‌ستیزان زیست‌شناسی همچون داوکینز، هیچنز و سم هریس می‌گذارد و ضمن نقد و رد طراحی هوشمند، فرگشت را به‌منزله دلیلی بر قدرت بی‌پایان خداوند قلمدادکرده و به سوالاتی در این زمینه پاسخ می‌دهد.»

مطلب دوم مقاله­ای با عنوان «رابطه علم و دین در پارادایم نظریه تکامل» به قلم جیمز کلارک است. کلارک از دیگر فیلسوفان خداباوری است که ضمن پذیرش نظریه تکامل، رابطه علم و دین را در بوته تقریری نوین قرار می‌دهد. مولف در این مقاله به تبیین و توصیف رابطۀ علم و دین پرداخته است. قرآن و نظریه تکامل، بخش دیگری از این ترجمه است که طی آن کلارک نحوه مواجهه فیلسوفان مسلمان با فرگشت و عدم تعارض ظواهر آیات قرآن با این نظریه را بررسی کرده است.

نوشتار سوم با عنوان «تکامل از علم تا فراعلم،» مقاله­ایست که ضمن تشریح و تفکیک میان دو قرائت حداقلی و حداکثری از نظریه تکامل و نیز معرفی و تبیین دو خوانش متفاوت از رویکرد دینی نسبت به حیات، رابطه میان نظریه تکامل و دین را در خوانش‎های مذکور بررسی می­کند. در ادامه نویسنده تحلیلی در باب قرائت حداکثری تکاملی و رابطه آن با شواهد علمی ارائه می‌کند.

مقالۀ چهارم این دفتر با عنوان «معرفت‎شناسی تکاملی» رویکردی طبیعت‌گرایانه به معرفت‎شناسی دارد. این رویکرد به عنوان بخشی از زیست‎شناسی و فلسفه علم طبیعی‎شده و محصول تکامل زیستی در نظر گرفته می‎شود. در این نوشتار علاوه بر توضیح این دیدگاه، محل تعارض احتمالی آن با الهیات واکاوی شده  است.

عنوان پنجمین مقاله «نظریه تکامل در بوته نقد توماس نیگل» است. «توماس نیگل از خداناباوران منتقد فرگشت است. در مقاله تکامل در بوته نقد توماس نیگل، نویسنده ضمن معرفی و تبیین دیدگاه فلسفی نیگل، به توصیف ادله او در این نقد در خور توجه می‌پردازد و زیر بنای نگرش نیگل در قالب تشریح بینش او را تبیین می‌کند.»

در مقالۀ ششم با عنوان «نظریه تکامل و چالش‌های آن با تصویر سنتی از انسان» مفهوم انسان و ماهیت او از دو منظر متفاوت دیدگاه سنتی و تکاملی توصیف شده و تمایزات بنیادین این دو دیدگاه بررسی شده است. مولف در این مقاله به حل تعارض موجود بین دو دیدگاه نیز پرداخته است.

هفتمین و آخرین نوشتار این دفتر مقاله­ای با عنوان «بررسی تطبیقی  تکوین از نگاه ملاصدرا و  نئوداروینیسم» است که تکوین در نگاه ملاصدرا با نظریه تکامل -در اینجا نئوداروینیسم-  وجوهی از اشتراک و انفکاک را بررسی می­کند. این مقاله علاوه بر تمرکز بر سبقه زمانی ملاصدرا نسبت به نظریه‎پردازان طرفدار تکامل انواع، به بررسی تطبیقی دیدگاه‎های مذکور می‌پردازد. همچنین حدوث جسمانی روح ذی‌حیات در فلسفه صدرایی را بررسی می­کند که یکی از حلقه‌های کلیدی و مفقود در فرضیه تکامل تلقی می‌شود.

دومین بخش نشریه با عنوان ادب و هنر از دو نوشتار تشکیل شده است. نخستین مطلب گفت­وگویی با عنوان «فلسفه سینما: از هایدگر تا کیارستمی» با سیاوش جمادی است. دومین نوشتار نیز مقاله­ای با عنوان «زیبایی شناسی صوفیه» به قلم سیروس علی زرگر و ترجمه علیرضا رضایت است.

سومین بخش نشریه اندیشه و نظر نام دارد و مشتمل بر دو مطلب است. نخست مقالهای با عنوان «قرآن شناخت» به قلم سید حسین نصر آمده که  انشاءالله رحمتی به فارسی برگردانده است. سپس محمدجواد محمدی مقاله­ای با عنوان «مسلمانان و همسایگان غیر مسلمان» نگاشته است. سومین و آخرین مقالۀ این بخش «مشرو طه خواهی استبداد ستیز، نواندیشی دینی» به کاظم طیبی فرد است.

دو بخش پایانی نشریه به کتاب و گزارش اختصاص دارد. در بخش کتاب ابتدا مقاله­ای با عنوان مقامه نویسی در ادب پارسی به قلم سید مسعود رضوی آمده است. سپس منیره پنج­ تنی در گفت­و گو با علیرضا حسن پور مسئلۀ زمان را نزد چندین فیلسوف بررسی کرده و سپس به صورت مفصل به نقش زمان در پدیدارشناسی هوسرل و در ادامه موضوع هرمنوتیک پرداخته است. بخش پایانی نشریه به گزارش مهم­ترین وقایع یک ماه اخیر حوزۀ اندیشه اختصاص دارد.

گفتنی است، شماره ۱۲۵ نشریه اطلاعات حکمت و معرفت با مدیرمسئولی و سردبیری انشاءالله رحمتی با قیمت ۲۰۰۰ تومان در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.