فرهنگ امروز/ امیر قاجارگر:

جلد دوم از عهد عتیق با عنوان کتاب‌های تاریخ بعد از عهد جدید، کتاب‌هایی از عهد قدیم (کتاب‌های قانونی ثانی) -که در این کتاب تازه نشریافته نیز آمده است- و عهد قدیم (کتاب‌های شریعت یا تورات)، چهارمین جلد از مجموعه کتاب‌های آسمانی (با تسامح) است که پیروز سیار مترجم توانا با قلم شیوای خود به ترجمة آن پرداخته است. پیروز سیار اولین مترجم آثار کریستین بوبن در ایران است که کار ترجمه را با ترجمة آثار ادبی و هنری آغاز کرد و این روزها ظاهراً دغدغه‎ای جز برگردان کتاب‌های مقدس یهودیان و مسیحیان به زبان فارسی در سر ندارد. سیار ترجمة متون مقدس را از سال ۷۶ و با ترجمة بخشی از عهد عتیق آغاز کرد. ترجمة کتاب‌های قانونی ثانی در سال ۱۳۸۰ توسط انتشارات نی به چاپ رسید و بعد از آن مترجم ترجمة عهد جدید را آغاز کرد که به علت دشواری‌های متن و حواشی و تعلیقات فراوان به یکی از بزرگ‌ترین طرح‎های ترجمه‎ای او تبدیل شده است. منبع اصلی ترجمه برای کتاب حاضر نیز (همچون عهد جدید) نسخة اورشلیم از کتاب مقدس بوده است و مانند عهد جدید شرحیات و حواشی فراوانی بر آن نوشته شده است که درک آن را برای خوانندة فارسی‎زبان تا حد زیادی تسهیل کرده است. سیار در مورد پاورقی‎های ترجمة خود می‎گوید: «این‌گونه استفاده از پانوشت و توضیحات حاشیه‌ای در ترجمۀ کتاب مقدس نه تنها در زبان فارسی بی‌سابقه است، بلکه در زبان‌های دیگر نیز به‌ندرت یافت می‌شود؛ و می‌توان در این خصوص مدعی شد که چنین سبکی در اروپا و به‌ویژه زبان فرانسه، بعد از جنگ جهانی دوم پا گرفت و پایه‌گذار آن همین کتاب مقدس اورشلیم است که منبع اصلی این کار قرار گرفته است.»

کتاب‌های تاریخ از طرفی ادامة تورات بوده و از طرفی مقدمه‎ای بر کتاب مقدس به‌حساب می‎آیند؛ به‌عنوان‌مثال و آن‌طور که در مقدمة کتاب آمده است در پایان کتاب تثنیه، یوشع در مقام جانشین موسی منصوب می‎شود و کتاب یوشع در فردای رحلت موسی آغاز می‎گردد. این کتاب‌ها در شکل نهایی خود اثر مکتبی از مردان پرهیزگارند که تحت تأثیر کتاب تثنیه دربارة گذشتة قوم خویش تأمل کرده و از آن درس دینی می‎گیرند. اما نمی‌توان گفت این کتاب‌ها جنبة دینی صرف دارند، زیرا وقایع برجسته‎ای از تاریخ اسرائیل را نیز در خود روایت می‎کنند.

کتاب‌های تاریخ شامل پنج بخش است و هر بخش با مقدمة جداگانة مترجم آغاز می‎شود. بخش اول کتاب‌های یوشَع، داوران، روت، سموئیل و پادشاهان را دربر می‎گیرد. این کتاب‌ها را در کتاب مقدس عبرانی «پیامبران متقدم» نیز نامیده‎اند، در برابر پیامبران متأخر که اشعیا، ارمیا، حزقیال و دوازده پیامبر کوچک هستند. کتاب یوشع خود از سه بخش تشکیل شده است: فتح ارض موعود، تقسیم قلمرو میان اسباط و پایان کار یوشع و به‌ویژه آخرین خطابة او و مجلس شکیم. کتاب داوران نیز از سه بخش تشکیل شده است: درآمد، پیکرة کتاب و دو افزودگی که به مهاجرت دانیان مربوط می‎شود که از این بین صحت انتصاب درآمد کتاب به آن مورد تأیید نیست. در این کتاب شش داور بزرگ از شش داور کوچک تمییز داده شده‎اند. داوران بزرگ در واقع قهرمانان رهاننده‎اند، اصل و نسب و شخصیت و اعمال آنان بسیار متفاوت است، اما در یک چیز اشتراک دارند: مشمول عنایت خاص و صاحب عطیه بوده و به‌صورت خاص از جانب خدا برای مأموریت نجات برگزیده شده‎اند. داوران کوچک از سنت متفاوتی نشئت می‎گیرند، به ایشان هیچ عمل رهایی‎بخشی نسبت داده نمی‎شود، تنها اطلاعاتی دربارة اصل و نسب و خانواده و محل خاک‌سپاری آن‌ها به دست داده و گفته می‎شود که در سال‌های به‌خصوصی اسرائیل را داوری می‎کرده‎اند. این تقریباً تنها منبع شناخت ما از دورة داوران است؛ اما امکان نگاشتن سرگذشتی پیوسته از آن دوره را فراهم نمی‎سازد، زیرا گاه‎شمارهایی که به دست می‎دهد ساختگی است.

کتاب‌هایی اول و دوم سموئیل در کتاب مقدس عبرانی تنها یک کتاب را تشکیل می‎دادند. تقسیم به دو کتاب به سنت یونانی بازمی‌گردد که در آن کتاب‌های سموئیل و پادشاهان تحت یک عنوان واحد به هم پیوند خوردند. کتاب‌های سموئیل دوره‎ای را دربر می‎گیرند که از مبادی پادشاهی اسرائیل تا پایان پادشاهی داوود را شامل می‎شود.

کتاب‌های پادشاهان نیز مانند کتاب‌های سموئیل ابتدا تنها یک اثر کتاب مقدس عبرانی را تشکیل می‎دادند، آن‌ها مطابق با دو کتاب آخر پادشاهی‎ها در ترجمة یونانی و پادشاهان در وولگات هستند. در روایت طولانی پادشاهی سلیمان، کمال حکمت و شکوه بناهای او به‌ویژه معبد اورشلیم و وسعت ثروت‌های وی تفضیل شرح داده می‎شود. این دوره بدون شک شکوهمند است اما روحیة فاتح پادشاهی داوود از بین رفته است: ذخیره می‎کنند و سازمان می‎دهند و به‌ویژه بهره‎برداری می‎کنند. ضدیت میان دو بخش قوم باقی می‎ماند و هنگام مرگ سلیمان در ۹۳۱ قبل از میلاد مملکت دو پاره می‎شود. کتاب‌های پادشاهان باید با روحیه‎ای که نگاشته شده‎اند همچون سرگذشت نجات خوانده شوند. به نظر می‎رسد که ناسپاسی قوم برگزیده و نابودی پیاپی دو بخش مملکت نقشة خدا را بی‌اثر کرده است؛ اما برای حفظ آیندة گروه مؤمنانی که برابر بعل زانو خم نکردند، همواره بازمانده‎ای از صهیون هستند که عهد را نگاه می‎دارند. ثبات تصمیمات الهی در تداوم حیرت‎آور نسل داوود آشکار می‎شود که امانت‌داران وعده‎های منجیانه هستند و این کتاب به‌صورت نهایی خود با عفو یویاکین پایان می‎پذیرد که گویی طلیعة فدیه است.

عهد عتیق شامل دسته دومی از کتاب‌های تاریخ می‎شود که در آن‌ها تاریخ تثنیه‎گرایی که از یوشع تا پایان پادشاهان گسترش می‎یابد تا حدود زیادی تکرار می‎شود و سپس ادامه می‎یابد. این‌ها در کتاب تواریخ و سپس کتاب عزرا و طبق نظر مشترک نَحَمیا هستند. دو کتاب تواریخ در اصل تنها یک کتاب را شکل می‎دادند و کتاب‌های عزرا و نحمیا جزو یک مجموعه بودند که اثر تنها یک مؤلف بود؛ در آن‌ها سبک و اندیشه‎های واحدی را می‎یابیم.

کتاب‌های تواریخ اثر یهودیت پس از تبعید هستند، دوره‎ای که قوم از استقلال سیاسی خود محروم بود و این‌همه از گونه‎ای خودمختاری بهره می‎برد که از سوی فرمانروایان شرقی به رسمیت شناخته شده بود. آنان تحت زعامت کاهنان خویش و طبق قواعد شریعت دینی خود می‎زیستند. مؤلف کتاب‌های تاریخ یک لاوی اهل اورشلیم است، او پس از عزرا و نحمیا می‎نویسد زیرا می‎تواند منابع مربوط به آنان را به دلخواه با هم ترکیب کند.

کتاب‌های عزرا و نحمیا تنها یک کتاب عزرا را در کتاب مقدس عبرانی و ترجمة هفتادی شکل می‎دادند. این کتاب در دورة مسیحی دوپاره گشت و در وولگات از این رسم پیروی شد که در آن اول عزرا: عزرا و دوم عزرا: نحمیا است. این دو کتاب ادامة اثر تاریخ‎نگار هستند. این دو کتاب تنها منبعی هستند که دربارة فعالیت عزرا و نحمیا در دست داریم.

بخش سوم کتاب، کتاب‌های قانونی ثانی را دربر می‎گیرد که همان‌طور که بیان کردیم پیش از این نیز به چاپ رسیده است. این کتاب‌ها تاریخ تألیف و گونه‎های مختلفی دارند و تعلق آن‌ها به قانون یعنی صورت رسمی کتب مقدس طی قرون و اعصار محل بحث بوده است، این کتاب‌ها عبارتند از: طوبیا، یهودیت، اول و دوم مکابیان، حکمت سلیمان، حکمت بن‌سیرا، باروک و نامة ارمیا و قطعه‎هایی از استر و دانیال که مختص ترجمة یونانی این کتاب‌ها هستند. این کتاب‌ها جزئی از قانون هستند که در کلیسای کاتولیک از زمان شورای ترنتو به‌صورت رسمی تثبیت شده است.

 در وولگات سه کتاب طوبیا، یهودیت و استر به دنبال کتاب‌های تاریخ آرایش یافته‎اند. کتاب طوبیا سرگذشتی خانوادگی است. در نینوا، طوبیت که یک تبعیدی سبط نفتالی است و مردی پرهیزگار و به جای آورندة شریعت و نیکوکار است، نابینا شده است. در هگمتانه خویشاوند او رعوئیل دختری به نام ساره دارد که شاهد مرگ پیاپی هفت نامزد خود بوده که در شب عروسی به دست دیوی به نام ازمودائوس کشته شده‎اند. طوبیت و ساره هر دو از خدا طلب می‎کنند که از بند زندگانی برهند. خداوند از دل این دو تیره‎روزی و این دو دعا، شادمانی بزرگی برمی‎آورد: فرشتة خویش رافائیل را گسیل می‎دارد، همو که طوبیا پسر طوبیت را نزد زعوئیل هدایت می‎کند و ساره را به ازدواج او درمی‎آورد و مرهمی به وی می‎دهد که پدر نابینایش را شفا می‎بخشد.

کتاب یهودیت سرگذشت پیروزی قوم برگزیده بر دشمنانشان است که به پایمردی زنی محقق می‎گردد. ملت کوچک یهود با سپاه بزرگ هولوفرنس رویاروی می‎شوند که باید دنیا را فرمانبردار نبوکدنصر پادشاه سازد و هر کیش دیگری جز آیین نبوکدنصر را که به مقام خدایی رسانده شده است، نابود کند. یهودیان در بیت فلوی که از آب محروم گشته و در شرف تسلیم شدن است، به محاصره درآمده‎اند. آن‌گاه یهودیت ظاهر می‎شود، بیوه‎زنی جوان و زیبا و دانا و پرهیزگار و راسخ که بر سست‎رأیی هموطنان خود و سپس بر سپاه آشور فائق می‎آید. سران شهر را نکوهش می‎کند که اعتمادشان به خدا سست شده است، سپس دست به دعا برمی‎دارد و خود را می‎آراید و از بیت‎فلوی برون می‎گردد و برابر هولوفرنس حاضر می‎شود. علیه او اغوا و مکر در کار می‎آورد و چون با سردار سیاه‎مست‌شده تنها گذاشته می‎شود، سر از تن او جدا می‎کند. آشوریان که دچار وحشت شده‎اند، می‎گریزند و اردوگاه آنان تاراج می‎شود.

کتاب استر همانند کتاب یهودیت، راوی رهایی ملت به پایمردی زنی است. یهودیان ساکن پارس به سبب کینه‎توزی وزیری مقتدر به نام هامان تهدید به قتل‌عام می‎شوند و به پایمردی هموطنی جوان به نام استر که ملکه خشایارشا شده است و عموی او مردِخای وی را راهنمایی می‎کند، نجات می‎یابند. ورق یک‌سره برمی‎گردد: هامان به دار آویخته می‎شود و مردخای جای او را می‎گیرد و یهودیان دشمنان خود را به هلاکت می‎رسانند.

بخش آخر کتاب به فهرست پانوشت‌های کلیدی اختصاص یافته است. این فهرست که به‌صورت الفبایی تهیه شده است حاوی صورت اصلی‎ترین نام‌های اشخاص یا مکان‌ها و اساسی‎ترین مفاهیم کتاب مقدس است. اکنون که چنین اثر تاریخی و ادبی گرانمایه‎ای به زبان پارسی ترجمه شده است بی‌گمان راه تحقیقات بعدی در این زمینه هموارتر گشته و پژوهشگران و محققان می‎توانند بهره‎های فراوانی از دسترنج چندین‌سالة مترجم ببرند.

مشخصات کتاب: عهد عتیق، جلد دوم؛ کتاب‌های تاریخ (بر اساس کتاب مقدس اورشلیم)، مترجم: پیروز سیار، ناشر: نی- هرمس، تعداد صفحه: ۱۳۶۸ صفحه، قیمت: ۱۴۶ هزار تومان

*کتاب یهودیت:۱۶/۱