به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛  رخشنده اعتصامی معروف به پروین اعتصامی است که به عنوان «مشهورترین شاعر زن ایران» از او یاد شده‌ است. در یک نگاه کلی و به‌طور عمده اعتقاد به جدایی روح و تن و ارزش روح و پستی نفس، علم‌اندوزی، توکل و تسلیم، انسان‌دوستی در مقام اخلاق و نظریه انقلابی دفاع از حقوق انسانی درونمایه اشعار پروین را شکل می‌دهند. این درونمایه‌ها از درونمایه‌های کلی‌تری که به چند دسته دینی، عرفانی، فلسفی، کلامی، اخلاقی و اجتماعی تقسیم شده اخذ شده است، بدین معنی که پروین از تمام مظاهر ادب تعلیمی، مضمونی گرفته و مفهومی را پرداخته است.

مریم مشرف، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی و مولف آثاری در حوزه‌ ادبیات کلاسیک و ادبیات عرفانی به مناسبت 15فروردین سالروز درگذشت این شاعر زن ایرانی به ایبنا گفت: سبک و زبان پروین کاملا مایه‌ور از ادبیات کلاسیک ایران است و تعابیر و عبارات شعرش یادآور شعر شاعران قرن‌های گذشته است. باوجود این، همه منتقدان برجسته زمان خودش او را در شمار متجددان عصرش به حساب می‌آوردند که باید دید آنها در شعر پروین چه می‌دیدند و چرا او را در زمان خود نوگرا به حساب می‌آوردند.

وی افزود: هشترودی که قدیمی‌ترین جُنگ‌نویس ادبیات معاصر است در کتابی به نام «منتخبات آثار» گفته است که می‌خواهد از کسانی که در راه تجدد و نوآوری قلم می‌زنند نام ببرد و پروین و پدرش اعتصاب‌الملک را در این دسته نام برده است و نوگرایی پروین را ستایش کرده و آن را حاصل در هم شکستن محیط محدود افکار پیشینیان می‌داند.

مشرف اظهار کرد: در همان دوران یعنی در ابتدای قرن حاضر، محمد اسحاق نویسنده هندی و استاد ادبیات فارسی که بعضی از قدیمی‌ترین گزارش‌ها درباره شعر قرن 20 ام ایران از طریق او به ما رسیده است، در کتاب خود با عنوان «چهار شاعر برجسته ایران»، پروین را از لحاظ انتخاب موضوع و نحوه بیان شاعری کاملا مدرن شمرده و گفته است که او در موضوعات مدرن با زبانی ساده و موثر شعر می‌گوید و اثر تحصیلات غربی‌ای که داشته -زیرا پروین در دبیرستان امریکایی تهران درس خوانده بود- در شعرش نمایان است. از آنجایی‌که پروین از طریق ترجمه‌های پدرش با آثار اروپایی آشنایی داشت جزو اولین کسانی است که با مدرنیسم آشنا شد و موضوعات مدرن را در ادبیات فارسی آورد.

وی ادامه داد: بنابراین این نکته با اهمیتی است که نویسندگان و منتقدان عصر پروین او را در شمار مدرنیست‌ها یعنی اهل تجدد قرار دادند. درواقع پروین حدفاصل و حلقه رابطی است که شعر معاصر ایران را به ادبیات دوره بازگشت یعنی دوران قاجار ارتباط می‌دهد. شعر او امروز در نظر ما به اسلوب قدیم جلوه می‌کند ولی از لحاظ درون‌مایه و شیوه تعبیر، در زمان خودش کاملا جدید بوده است. در حقیقت اهمیت پروین در شعر معاصر در این است که راه را برای تعبیر معانی تازه‌تر در شعر هموار کرد و در حقیقت یک نوع نئوکلاسیسیسم را در ادبیات فارسی پایه‌گذاری کرد. به سبب اینکه آن جریان خرد ورز و خردگرایی که مشروطه‌خواهان و اندیشمندان مشروطه در جستجوی آن بودند، پروین در شعر جلوه گر ساخت.  

این استاد زبان فارسی دانشگاه شهید بهشتی بیان کرد: مهم‌ترین ویژگی شعر پروین تکیه بر عقل و خرد، تعادل و میانه‌روی در احساسات، بیان معتدل و معقول، پرهیز از خرافه و اوهام و پرهیز از عوامل رویایی و وهم‌انگیز است. همچنین توجه به واقعیت‌های جامعه که بر خلاف شاعران رمانتیک، نئوکلاسیک‌ها به واقعیت‌های جامعه توجه دارند، کاملا در شعر پروین آشکار است. همینطور توجه به نکته سنجی‌، طنز و حاضر جوابی از ویژگی‌های مهم شعر نئوکلاسیک است که در شعر پروین دیده می‌شود و می‌توان گفت روح انقلاب مشروطیت است.

وی تصریح کرد: پروین در عقل‌گرایی به ناصرخسرو خیلی توجه دارد و در بیان تمثیلی از مولانا و سنایی در جلوه‌های عرفانی و به کار گرفتن قصه در بیان اخلاقیات متاثر است. او همچنین در وزن شعر و موسیقی شعر هم از این شاعران بزرگ تاثیر گرفته است و در حکایت‌های تعلیمی به سعدی توجه دارد و به طور کلی چون پروین در زمان رضا شاه نمی‌توانست خیلی بیان آزادانه‌ای داشته باشد، کاملا با زبانی کنایی و رمزی صحبت‌های خودش را علیه کسانی که موجب اختناق در جامعه بودند و به هر دلیلی چهره ستمگرانه داشتند در قالب تمثیلی بیان کرده است. همچنین استعاره و کنایه‌هایی در شعرش به کار برده است، مثلا در بسیاری از قصیده‌هایش می‌بینیم که کشور ایران را همچون باغی که به تاراج رفته و اتفاقا این دزد خانگی است به زبان رمزی مورد اشاره قرار داده است و بعدها اخوان ثالث هم در بیان کنایی خود از این استعارات استفاده کرده و باغ را با شیوه‌های تعبیری متفاوت نماد ایران قرار داده و در حقیقت پروین یک نوع واسطه است که خیلی از رمزها و خمیرمایه خیلی از کنایه‌ها در دیوان او پخته می‌شود و بعدها شاعران دیگر می‌توانند از آن بهره بگیرند. 

​او افزود: محققان چه در ایران و چه در خارج از ایران در مورد پروین آثاری دارند از جمله ماخالسکی روس و همچنین پروفسور ریپکا که در مورد او تحقیقاتی دارند، محمد اسحاق محقق هندی نیز جزو اولین کسانی بود که به اهمیت پروین توجه کرد. حشمت معید درباره او کتابی در امریکا چاپ کرده و خانم مادلونگ هم بخشی از آثار پروین را ترجمه کرده است.
 

وی تصریح کرد: پروین را از نظر پرکاری این شاعر و همچنین روحیه انزوا طلبانه‌ای که هردو شاعر داشتند با امیلی بیکینسون مقایسه کرده‌اند. همچنین او را با الیزابت بارت براونینگ شاعر قرن 19 که جزو نهضت تجدد خواهی بوده است مقایسه کرده اند. زیرا هردوی اینها به نهضت تجددخواهی عصر جدید تعلق دارند و صدای آن به شما می‌روند. گو اینکه براونینگ در نیمه اول قرن 13 هجری یعنی همزمان با دوره ناصرالدین شاه در اروپا زندگی می‌کرد و پروین حدود 100سال پس از او در ایران، ولی نهضت تجددخواهی در ایران بعد از اروپا رخ داد. بنابراین روح نوخواهی و تنوع طلبی که در عصر مشروطه دیده می‌شود و همچنین درونمایه‌های خاص ضدخودکامگی الیزابت و پروین، و روحیه لطیف و دینی و عرفانی در شعرهای هردوشاعر باهم خیلی قابل مقایسه است.

مشرف اظهار کرد: ملک‌الشعرای بهار، علامه قزوینی، سعید نفیسی، لطفعلی صورتگر و به ویژه شفیعی کدکنی در کتاب «ادوار شعر» مطالب خیلی مهمی را درباره پروین گفته‌اند. ارزش و اهمیت پروین اعتصامی با خواندن دیوانش مشخص می‌شود. پروین یکی از اولین کسانی بوده که دفاع از حقوق زن و مساله فمینیسم را مطرح کرد ولی میانه‌رو بود و با بیانی اعتدالی و طنزآمیز بسیاری از معایب مردان زمان خودش را در قالب حکایت طنز بیان کرد و در مجموع می‌توان گفت چون پروین به یک سبک ادبی ممتاز دست پیدا کرده جزو کسانی است که هیچوقت از ادبیات فارسی محو نمی‌شود.

وی در انتها گفت: درست است که پروین جزو آوانگاردهای مدرن نبوده زیرا به سنت‌های ادبی دلبستگی داشت و در شکل و سیاق بیان، از این سنت ها فاصله نگرفته است، ولی در قالب و چارچوب همان سنت‌ها تعابیری را آورده است که در عصر خودش نو بوده است.