به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ کتاب «مفاهیم ارتباطی در شاهنامه فردوسی» در سال 1399 به تازگی از سوی انتشارات استاد شهریار منتشر شده است که پژوهشی بینارشته‌ای بین ادبیات فارسی و علوم ارتباطات است و حوزه‌ای جدید در ارتباطات به‌شمار می‌رود.

 در مقدمه این کتاب آمده: حکیم ابوالقاسم فردوسی از لحاظ زنده کردن تاریخ و داستان‌های ملی و از جهت دمیدن روح به کالبد زبان فارسی، بی‌تردید از برجسته‌ترین شاعران ایران زمین است. او یکی از ستارگان درخشان آسمان و ادب و از مفاخر نام‌آور ملت ایران است. به سبب همین عظمت مقام، زندگی او همانند سایر بزرگان با افسانه و روایات مختلف آمیخته شده است. 

در این کتاب همچنین درباره محتویات شاهنامه آمده است: وقایع شاهنامه از دوره‌های نخستین و اساطیری، یعنی آغاز تمدن بشری و ظهور کشاورزی و آموختن رسم و راه فراهم آوردن خوراک و پوشاک و بافتن و ساختن و داستان ضحاک و قیام کاوه و فریدون، با شتاب می‌گذرد و به مرحله پهلوانی، یعنی، پیدا شدن سام و زال و رستم و عصر کیکاووس و کیخسرو و جنگ‌های دراز ایران و توران می‌رسد که در واقع، به دلیل وجود شخصیتی پهلوان و ایران‌دوست و مردم‌نواز همچون رستم، مهم‌ترین و طولانی‌ترین بخش‌های شاهنامه را دربر می‌گیرد آغاز این دوره طولانی و پرحادثه، پادشاهی منوچهر و پایان آن، مرگ رستم و روی کار آمدن بهمن، پسر اسفندیار است.

به بهانه معرفی کتاب و کسب اطلاعات بیشتر درباره محتوای آن با خدیجه ططری استاد ارتباطات دانشگاه سوره و شاهنامه‌پژوه که نویسنده کتاب فوق است گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

ابتدا از عاملی که باعث نگارش این کتاب از سوی شما شد می‌پرسم.  چه رابطه‌ای بین ارتباطات و ادبیات پیدا کردید که شما را به نگارش کتابی با عنوان «مفاهیم ارتباطی در شاهنامه فردوسی» وا داشت؟
 اولین مشوق و انگیزه نگارش من برای این کتاب زنده‌یاد پدرم بود. او هم شاعر و هم شاهنامه‌پژوه بود و تسلط ویژه‌ای بر ابیات شاهنامه فردوسی داشت. باتوجه به اینکه رشته تخصصی بنده علوم ارتباطات بود، با پدر حدود 3 سال ابیات شاهنامه را با هم خواندیم و باتوجه به اینکه هدف من بررسی ارتباطات انسانی و وجود مفاهیم در شاهنامه فردوسی بود با همین هدف پژوهش را آغاز کردم و پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود را درخصوص بررسی ارتباطات انسانی در شاهنامه فردوسی دفاع کردم و همین زمینه پژوهش‌های بعدی من شد که رساله دکتری خود را با عنوان بررسی نقش مفاهیم در شکل‌گیری پیام‌های ارتباطی در شاهنامه فردوسی پژوهش کنم و در نهایت کتاب حاضر بخشی از رساله دکتری‌ام است.
 
آیا مفاهیم موجود در شاهنامه را با تحلیل محتوای شاهنامه بدست آوردید یا از روش دیگری برای کشف این مفاهیم استفاده کردید؟
روش بررسی کتاب به صورت تاریخی، تحلیل محتوای کمی و تحلیل محتوای کیفی ابیات شاهنامه فردوسی بوده که بخش اعظم ابیات حدود 28299 بیت تا پایان مرگ رستم دو دوره اسطوره‌ای و پهلوانی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته شد.

از نظر شما مهم‌ترین مفهوم به‌کار رفته در شاهنامه فردوسی، از منظر ارتباطی، چه مفهومی بود؟
در شاهنامه ما مفاهیم را به دو دسته کلی تقسیم کردیم: 1. مفاهیم انسانی که شامل مفاهیم آرمانشاهی و پهلوانی می‌شود. 2. مفاهیم غیرانسانی که شامل مفاهیم حیوانی، مکانی و نمادین می‌شود که هرکدام از این مفاهیم دارای زیر مفهوم هستند که حدود 15 مفهوم به طور کلی می‌شوند. بنابراین نمی‌شود یک مفهوم را به‌عنوان مهم‌ترین مفهوم عنوان کرد. در شاهنامه هرچقدر نقش کلیدی شخصیت بیشتر باشد ابعاد ارتباطی گسترده‌تر و تاثیرگذارتر خواهد بود. کلیدی‌ترین اشخاص در شاهنامه بیشترین حجم ابیات را به خود اختصاص داده از میان شاهان، در ارتباطات کیخسرو مفاهیمی چون فرَه، خردسیاسی، ایران، انیران، نژاد، انتقام، خویشکاری شاه و نیایش را در راستای ارتباطات تعاملی و تقابلی و حفظ اصول اندیشه ایران‌شهری در برمی‌گیرد. در ارتباطات جهان پهلوان رستم مفاهیمی چون: انتقام، تحقیری، خویشکاری پهلوان، دفاع و نجات، نیایش و نژاد در شکل گیری ارتباطات نقش دارند.
 
از آنجایی که «پیام» یکی از ارکان اصلی علم ارتباطات است، پیام یا پیام‌های اصلی فردوسی در شاهنامه چه بود؟
 پیام‌های ارتباطی در شاهنامه گاه در تعامل و گاه در تقابل هستند. انسان‌ها در شاهنامه به اصولی پایبند هستند و با هیچ دلیلی نمی‌توانند از این اصول سرپیچی کنند. ایرانیان با خود و با انیرانیان فقط در راستای اصول ایرانشهری ارتباط تعاملی و تقابلی ایجاد می‌کنند و نمی‌توانند نظرات شخصی و احساسات و عواطف خانوادگی و امیال و هواهای نفسانی و آرزوها و آمال شخصی را در ارتباطات و زندگی خود دخالت دهند زیرا در غیراینصورت یا باید نابود شوند یا از ایران خارج شوند و یا به پذیرش اصول ایرانشهری تن دهند. حفظ اصول اندیشه ایرانشهری یکی از مهم‌ترین پیام‌های مورد بررسی در شاهنامه فردوسی است که حجم زیادی از ارتباطات انسانی حول محور این پیام شکل گرفته است.
 
باتوجه به اینکه با استخراج مفاهیم ارتباطی در شاهنامه، به مدل‌های مختلف پیام در این اثر فاخر فردوسی پی بردید، لطفا توضیح مختصری درباره این انواع مدل‌ها، بدهید.
مدل‌های ارتباطی در شاهنامه فردوسی در جریان فرایند ارتباطی میان اشخاص استخراج شده است به عنوان مثال می‌توان به فراگرد ارتباطی سیاوش شاهزاده ایرانی با پیران ویسه مشاور افراسیاب پادشاه تورانی اشاره کرد. در این ارتباط سیاوش از نیروی ایزدی خود مفهوم فره که محور پیام ارتباطی سیاوش است و از سرنوشت و آینده دو کشور ایران و توران و کشته شدن خودش را بیان می‌کند و پایان این کنش‌های تقابلی را همراه با نابودی افراسیاب می‌داند. می‌توان به این امر رسید که فره ایزدی خبر از ارتباطات تقابلی و رزم‌های خونین در ارتباطات میان دو کشور می‌دهد.

این اثر همانگونه که اشاره کردم یک کار پژوهشی میان دو رشته علوم ارتباطات و ادبیات فارسی است که می‌تواند نقطه شروعی باشد برای استفاده سایر پژوهشگران و دانشجویان این دو رشته با توجه به اینکه کتاب شاهنامه فردوسی به‌عنوان سند هویت ملی ما ایرانیان می‌باشد. آموزش در این حوزه برای نسل‌های آینده کشورمان نیاز مبرم و اساسی می‌باشد.