به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ علیرضا اسماعیلی مدیرعامل موسسه متن که به عنوان انتشارات فرهنگستان هنر فعالیت می کند،  به مهمترين كتبی كه اخيراً توسط اين مؤسسه در حوزه معرفی آثار هنری ايران در خارج از کشور منتشر شده اشاره کرد و ادامه داد: توجه به شناسايی، آماده‌سازی و چاپ اشياء و آثار هنری ايران در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی خارج از کشور يکی از فعاليت‌های مهم مؤسسه متن فرهنگستان هنر است.  

وی افزود: همان طور كه می دانيد، انحصار كاوش‌های باستان‌شناسی در دوره قاجار به كارشناسان اروپايی از يك‌سو و ضعف و ناتوانی حكومت وقت ايران از سوی ديگر، باعث شد تا انبوهی از آثار ارزشمند تاريخی و باستانی ايران از كشور خارج شود. اين آثار امروزه زينت‌بخش موزه‌ها و مجموعه‌های عمومی و خصوصی كشورهای دنيا شده است. اگرچه اين امر موزه‌های كشورمان را از وجود چنين گنجينه‌های ارزشمندی محروم ساخته است، اما شايد بتوان گفت مزيتی كه پراكندگی اين آثار در موزه‌های خارج از كشور دارد، آشنايی بيشتر مردم جهان با فرهنگ و تمدن ايران اسلامی است.

اسماعیلی در ادامه گفت: آن چه مسلم است بيشتر اين آثار در موزه‌های معروف جهان ‌همچون موزه متروپوليتن، ارميتاژ، لوور و ساير موزه‌های شناخته‌شده نگهداری می شود، اما نکته شايان توجه، وجود آثار مهم و ارزشمند ديگری از هنر ايران در موزه‌ها و مجموعه‌های كشورهايی است كه نه تنها مردم عادی بلكه هنرمندان و پژوهشگران كشورمان نيز شناخت اندكی از آن ها دارند و حتی در مواردی ناشناخته‌اند؛ مثل ‌اشياء و آثاری كه در موزه‌ها و مجموعه‌های كشورهای اروپاي شرقی نگهداری می شوند و به لحاظ ارزش و اهميت، دست ‌كمی از آثار موزه‌های معروف دنيا ندارند.

مدیرعامل موسسه متن ادامه داد: خوشبختانه در سال‌های اخير مؤسسه تأليف، ترجمه و نشر آثار هنری فرهنگستان هنر با همكاری پژوهشگران كشورهای مذكور اقدام به شناسايی و معرفی بخشی از اين آثار در قالب كتاب‌های نفيس كرده است. اولين عنوان اين مجموعه، كتاب دو جلدی «شاهكارهای هنر ايران در مجموعه‌های لهستان» است كه برای اولين بار در ۲ جلد به زبان‌های فارسی و انگليسی و به صورت نفيس، در سال ۱۳۹۲ چاپ و منتشر شد. جلد اول اين مجموعه به معرفس بيش از ۴۰۰ اثر هنری ايران از پيش از اسلام تا دوره قاجار، با محوريت دوره صفويه، اختصاص دارد. اين جلد مشتمل بر تصاوير اين آثار در ۸ بخش نقاشی، طراحی و خوشنويسی؛ قالی؛ منسوجات؛ جنگ‌افزار؛ ظروف فلزی؛ سفالينه، آبگينه و كاشی؛ سكه و هنر اروپايی، همراه با شرح تصاوير است. جلد دوم شامل شرح تفصيلی تصاوير و مقالاتی است كه به سرپرستی پرفسور تاديوش مايدا، رئيس بخش شرق‌شناسی ‌موزه ملی ورشو و به قلم ۸ تن از متخصصان هنر ايران از سراسر جهان نگاشته شده است. مراسم رونمايی اين کتاب در سال گذشته در تهران و ورشو برگزار شد که با استقبال گسترده دوستداران هنر ايران همراه بود.

اسماعيلی به ديگر مجموعه‌هاي نگهداري شده در موزه‌ها اشاره كرد و افزود: «يكي ديگر از كشورهاي اروپاي شرقي كه آثار و اشياء ارزشمندي از هنر ايران در موزه‌ها و مجموعه‌هاي خصوصي آن نگهداري مي‌شود، مجارستان است. محبوبيت روزافزون شرق‌شناسي در قرن نوزدهم در اروپا، گردآوري مجموعه‌هاي ويژه هنر شرق را در تعدادي از كشورهاي اروپايي، از جمله مجارستان در پي ‌داشته است، بخصوص مجارها که خود بر اين باورند كه خاستگاه آنان شرق بوده است. جايگاه والاي هنرهاي ايراني باعث شد تا عده‌اي از ديپلمات‌ها، اشراف و مجموعه‌دارانِ مجارستان درصدد جمع‌آوري آثار ايراني برآيند و در اين ميان هنر دوره قاجار بيشتر به مذاق آنان خوش آمد و باعث گرد آمدن آثار متنوع و ارزشمندي از هنر اين دوره در موزه‌ها و مجموعه‌هاي خصوصي و دولتي آن کشور شد.»

وی ادامه داد: از تاريخ ۸ بهمن ۱۳۸۹ تا ۲۷ شهريور ۱۳۹۰ نيز نمايشگاهی ‌با عنوان «هنرمندان در گذر تاريخ؛ هنرهای ‌ايرانی در دوره قاجار» در موزه هنرهای كاربردی بوداپست با همكاری موزه مذكور و موزه هنرهای آسيای شرقی فرنتس هوپ برگزار و برای هر بخش مقالاتی پژوهشی سفارش داده شد. ‌ حاصل اين نمايشگاه چاپ كتابی مشتمل بر مقالات و تصاوير بود. خوشبختانه ‌اين كتاب نيز كه حاصل سال‌ها تلاش و كوشش گروهی از مجارستانی های دوستدار فرهنگ و هنر ايران است ‌اكنون آماده چاپ شده و به زودی چاپ می شود.

این مدیر نشر به تشريح فصول اين كتاب پرداخت و گفت: اين كتاب به ۲ بخش تقسيم می شود: بخش اول شامل ترجمه ۱۸ مقاله تحقيقی در معرفی مطالعات ايرانی در اروپای شرقی و مجارستان و نيز بررسی شاخه‌های گوناگون هنر ايران در دوره قاجار است. اين بخش با ويراستاری و نظارت بلا كلنيی و ايوان سانتو، دو نفر از ايران‌شناسان مجاری، تهيه شده است. بخش دوم شامل آلبوم تصاوير رنگی در ۱۰ قسمت كتاب‌آرايی، آثار لاكی، سلاح و زره، فلزكاری، زيورها، گوهرها و طلسم‌ها، سفالينه‌ها، فرش‌ها و بافته‌ها، آثار چوبی و عكاسی و آثار برجای مانده از نخستين دوره‌های ايران‌شناسی در مجارستان است. در پايان اين بخش مقدمه‌ای انگليسی در معرفی كتاب به قلم ايوان سانتو نگاشته شده است. اين مجموعه منتخبی از آثار موزه هنرهای آسيای شرقی فرنتس هوپ (آثار وقفی فرنتس هوپ «بانی موزه»، ارثيه بلا آگايی، خريداری شده از ايشتوان فهر و يانوش دوموک، انتقالی از موزه هنرهای كاربردی و...)، كتابخانه فرهنگستان علوم مجارستان (ارثيه شاندور كگل و آرمين وامبري و مجموعه شرق)، موزه قوم‌نگاری، موزه هنرهای كاربردی، موزه دری (مجموعه فريديش دری)، موزه ملی مجارستان، موزه تاريخ نظامی، مجموعه نوئمی شالی و مجموعه آندراش بانكوتی است.

وی درباره ادامه روند معرفی مجموعه‌های ارزشمند از هنرهای ايرانی خاطر نشان كرد: فرهنگستان هنر در تلاش است تا آثار هنر ايران در موزه‌ها و مجموعه‌های كشورهای ديگر را شناسايی كرده و همانند مجموعه‌های لهستان و مجارستان معرفی نمايد. البته كيفيت اين آثار بسيار حائز اهميت است و اولويت کارها همچنان که قبلاً گفته شد آثاری است كه به رغم اهميت و ارزش بالای آن ها کمتر شناخته شده‌اند.

مدير انتشارات متن درباره انتشار نسخ خطی توسط این انتشارات گفت: يكی از كارهايی كه انتشارات فرهنگستان هنر در دستور كار خود قرار داده، بررسی رسالات کهن در راستای شناسايی و تصحيح نسخه‌های هنری، به منظور انتشار تعدادی از اين نسخ است. برای تقويت اين بخش شورای نسخ خطی با حضور پيشکسوتان و پژوهشگران فعال اين حوزه در فرهنگستان در حال تشکيل است. در اين بخش تاکنون چندين نسخه خطی ارزشمند چاپ و منتشر شده است كه از نمونه‌های آن بايد از چاپ نفيس شاهنامه شاه طهماسبی، سه مثنوی خواجوی كرمانی كه نگاره‌های آن از اهميت زيادی برخوردار است، قرآن به خط عليرضا عباسی، ديوان حافظ به خط وصال، جامع‌الالحان، پندنامه لقمان حکيم به خط ميرعماد، ترجمه منظوم چهل حديث نبوی به خط شاه‌محمود نيشابوری، دعای صباح به خط محمد شفيع تبريزی، دعای احتجاب به خط احمد نيريزی، پندنامه جامی به خط ميرعماد، مرقع ميرزا غلامرضا اصفهانی به خط نستعليق، شرح ادوار مولانا مبارکشاه، و درة‌التاج قطب‌الدين شيرازی اشاره کرد. همچنين آماده‌سازی و چاپ چندين نسخه خطی ديگر در برنامه کاری مؤسسه قرار دارد.

رييس انتشارات فرهنگستان هنر به مهمترين نسخه‌ خطی در حال انتشار اشاره كرد و افزود: از مهم‌ترين اين نسخ می توان به نسخه خطی «خمسه شاه طهماسب» اشاره کرد که جزو نفيس‌ترين و مهم‌ترين نسخه‌های خطی ايران است و اصل آن در کتابخانه بريتانيا نگهداری می شود. اين نسخه‌ مشتمل بر ۴۰۴ ورق (۸۰۸ صفحه) در قطع رحلی (۵/۲۴×۳۷ سانتی متر) حاوی ۵ مثنوی نظامی است. تاريخ انجامه آن ۹۴۶ هجری و مزين به ۱۴ قطعه نقاشی، يک جفت شمسه، سرلوح مزدوج و ده‌ها کتيبه مذهّب است. اين نسخه به لحاظ خوشنويسی ممتاز است. خط آن يکدست و استوار به قلم شاه محمود نيشابوری و تذهيب آن از بهترين نمونه‌های تذهيب عهد صفوی است. اگرچه ۱۴ مجلس نقاشی آن از حيث تعداد در قياس با نسخه شاهنامه طهماسبی اندک است، به لحاظ کيفيت با بهترين نقاشی های آن نسخه قابل مقايسه است. اين نقاشی ها ۲۰ سال پس از شاهنامه پديد آمده‌ و حاصل قلم دوران پختگی و استادی نقاشان همان نسخه‌اند؛ از جمله سلطان محمد عراقی، ميرک اصفهانی، ميرزا علی، ميرسيدعلی، و... از اين رو کمال نقاشی عصر صفوی را در اين نسخه می توان جست. اما ويژگی منحصربه فرد اين نسخه تشعير و حل‌کاری يعنی تزيين حواشی صفحات متن با نقوش گياهی و حيوانی مطلاست که سابقه‌ای طولانی در هنر ايرانی دارد و در اين نسخه اوج آن را می توان مشاهد کرد. هر يک از ۸۰۸ صفحه اين نسخه تشعيری يگانه دارد که اغلب مناظری طبيعی را به تصوير می کشد و چنان متنوع است که بيننده در هر صفحه با منظره‌ای تازه مواجه می شود.

وی در خصوص مرحله آماده سازی اين نسخه گفت: با تلاش‌‌های صورت گرفته تصاويری با کيفيت عالي و نيز حق چاپ اين نسخه از کتابخانه بريتانيا دريافت شده و هم‌اکنون اين نسخه نفيس در مرحله آماده‌سازی است و اميدواريم با تأمين هزينه‌های چاپ آن که رقم بالايی را در بر می گيرد بتوانيم اين نسخه خطی ارزشمند را در دسترس تمام دوستداران هنر ايران قرار دهيم.

اسماعیلی در خصوص استفاده از فضای مجازی و چاپ منابع به صورت الكترونيكی توسط انتشارات فرهنگستان هنر گفت: به رغم اين كه چاپ الكترونيكی هنوز در نشر ايران از جايگاه ويژه‌ای برخوردار نيست، اما بهره‌گيری از آن، به خصوص در حوزه هنر امری ضروری است و با توجه به هزينه‌های گزاف چاپ برخی از کتاب‌های هنری، استفاده از آن در مواردی بسيار خوب و مقرون به صرفه است. اما با آن كه فضای مجازی بسيار گسترده شده بايد اذعان داشت كه كتاب‌های چاپی هميشه مخاطبان خاص خود را دارند و بسياری از افراد نمی توانند با كتاب‌های الكترونيكی ارتباط برقرار كنند. با اين حال در مؤسسه متن انتشار كتاب‌های هنری به صورت الكترونيكی در دست بررسی است كه بايد با چه رويكردی و در مورد چه كتاب‌هايی به آن توجه كرد تا از دنيای مجازی هم فاصله نگيريم.

مديرعامل مؤسسه متن در پايان سخنان خود با تأکيد بر انتشار تأليفات هنری به زبان انگليسی گفت: آنچه رويكرد اصلی فرهنگستان هنر را تشكيل می دهد علاوه بر تأليف و نشر آثار ارزشمند هنرهای ايرانی، ترجمه و عرضه اين آثار به زبان‌های مختلف در سطح بين‌المللی است تا ارتباط هنری ايران و ساير كشورها در زمينه شناسايی هنرهای ايرانی در سطح وسيعی گسترش يابد.