فرهنگ امروز: مرتضی کیا، قرآن خودش را «تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْءٍ» معرفی می‌کند؛ اما از همان ابتدای قرآن، آغاز برخی سوره‌های آن با الم (الف، لام، میم) یا حمعسق (حا، میم، عین، سین، قاف) یا به اصطلاح همان «حروف مقطعه» شروع می‌شود. حروفی که هنوز هم هرچه بیشتر در معنی و تفسیر آن قلم‌فرسایی شده است، شناخت کیفیت آن و منظور و مفهوم آن کمتر و کمتر دست داده است.

این چگونگی در کنار رازآمیز بودن بسیاری دیگر از عبارات و آیات، و ایهام‌انگیز بودن تعابیر فوق‌العاده، در مقابل بیان ساده‌ترین مثال‌ها و قصه‌های تاریخی، از دیگر وجوه ادبی و بلاغی و معارفی و تبیینی و هدایتی و اسراری این کتاب فوق بشری است.

اکنون که در ماه رمضان به‌سر می‌بریم، و دائما تکرار می‌شود که ماه رمضان، ماه بهار قرآن است؛ باید متذکر بود این، بدان معنی نیست که در این ماه باید صرفا هرچه بیشتر و بهتر قرآن خواند. آن‌هم در تلاوت‌های مختلف مثل ترتیل و توشیح و اشکال گوناگون مانند جمع‌خوانی و جزءخوانی و... و صرفا توجه افراطی و وسواسی به طرز ادای حروف (تجوید) و چگونگی صوت و لحن و... مهم‌تر از این‌ها، شناخت مجموعی نظام معارف قرآنی است که آن نیز مبتنی است بر قرآن شناسی قرآنی (شناخت قرآن از طریق خود قرآن← وَإِنَّکَ لَتُلَقَّی الْقُرْآنَ مِنْ لَدُنْ حَکِیمٍ عَلِیمٍ: تو [ای محمّد!]، بیقین و با سوگند، قرآن را، از جانب خداوند حکیمِ علیم، فرامی‌گیری.) و قرآن شناسی حدیثی (شناخت قرآن از طریق احادیث و روایات اهل بیت علیهم‌السلام← «القُرْآنُ اَفْضَلُ کلِّ شَیءٍ دُونَ الله: قرآن، بجز خداوند، از همه چیز بالاتر است).

قرآن همیشه اولین و یکی از چهار منبع شناخت احکام اولیه در شیوه فقهای امامیه برای استنباط احکام شرعی دانسته شده است. این موضوع شاید در طول تاریخ باعث شده است که شناخت خود قرآن و موضوع بسیار مهم قرآن‌شناسی آن‌طور که باید و شاید در علوم اسلامی به آن پرداخته نشده باشد. این مهم (معارف قرآن‌شناختی) همیشه در صدر دغدغه‌های علامه شیعی‌اندیش و اسلام‌شناس نواندیش، استاد محمد رضا حکیمی بوده است. ایشان به همین منظور یکی از مجلدات آثار خود را با عنوان پیام‌جاودانه [سخنی چند پیرامون «قرآن کریم» و آفاق آن] تألیف نموده‌اند.

این کتاب که در نهایت ایجاز نوشته شده است، سعی دارد ابعاد مختلف تمامیت معارفی قرآن کریم، از معارف سیاسی تا معارف اسراری را به‌صورت تیتروار معرفی نماید؛ تا شاید بهانه‌ای باشد برای تدبر و تأمل بیشتر... این کتاب در ۲۰ بخش تالیف شده است که هر بخش آن با عنوان تدبر نام‌گذاری شده‌است.

به عقیده من کمتر کتابی توانسته باشد این چنین تمامی ابعاد معارفی قرآن ولو اشاره‌وار، از معارف سیاسی و اجتماعی گرفته تا معارف اسراری و حروفی، از شناخت و تعریف و نقش حروف بسیط تا تبیین ابعاد سه گانه انقلاب‌ها (انقلاب سیاسی، انقلاب اقتصادی و انقلاب فرهنگی ← إِلی‌ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ قارُونَ) را به‌صورت مجموعی و نظام‌مند بررسی و معرفی کرده باشد. همچین باید دانست قرآن از جنس «کلمه» است. و کلمه از «حرف» بوجود آمده است. پس از یک منظر می‌توان گفت قرآن‌شناسی نیز از شناخت «حروف» آغاز می‌شود. یکی از دغدغه‌های او ضرورت داشتن فهمی قرآن‌شناختی بود؛ مقدم بر رویکردی که قرآن را (آن‌هم فقط آیاتُ الاحکام آن را) صرفا به‌عنوان یکی از منابع چهارگانه‌ (قرآن، حدیث، عقل، اجماع) استنباط احکام شرعی می‌داند.

رویکرد قرآن‌شناختی علامه حکیمی چند مرحله داشت:
۱- رویکرد شناخت مجموعی و منظومه‌ای و نظام‌مند به تعالیم و معارف قرآن؛
۲- رویکرد شناخت سوری (سوره‌ای)؛
۳- رویکرد شناخت آیه‌ای؛
۴- رویکرد شناخت کلمه‌ای؛
۵- رویکرد شناخت حرفی.

در تفصیل رویکرد شناخت حرفی نیز مراحلی را مطرح می‌کردند:
۱)شناخت عام و سطحی از «حرف»؛ ۲) شناخت طبائعی حروف؛ ۳) شناخت حقایقی و نفس الامری حروف. لذا می‌توان گفت علامه حکیمی از این منظر شناخت حروف را به سه مرحله تقسیم می‌کند:
۱- شناخت عام و سطحی از «حرف»، همان است که در علم لغت و اشتقاق و صرف و نحو و منطق و اصول، از آن بحث می‌کنند، و چهار وجود برای آن قائلند: وجود لفظی، وجود کتبی، وجود ذهنی و وجود خارجی (عینی).
۲- شناخت طبائعی حروف، که از مراحل پیشین پیش‌تر رفته و به «طبیعت حرف» رسیده است.
۳- شناخت حقایقی و نفس الامری حروف که مربوط به جهان بنیادین و اسرار آمیز حروف است و به «وجود حقایقیِ» حروف، و وجود «نفس الامری» آن‌ها نگاه می‌شود، آن‌هم در حاقّ مرتبهٔ «کُنِ» ایجادیّه. و این مرتبه از علم و شناخت خاص اهل وحی است، و تنها در «مکتب وحیانی» به دست می‌آید...

برای ادای دین به آن استاد فرزانه و معرفی کتاب پیام جاودانه ایشان که کتابی است نادر در تبیین آفاق قرآن کریم و شناخت ابعادی آن از معارف سیاسی تا معارف اسراری چند سطری به توصیه خبرگزاری کتاب به نگارش درآمد که تقدیم خواهد شد.

کتاب پیام_جاودانه بیست و یکمین اثر از مجموعه آثار علامه حکیمی است که توسط انتشارات دلیل_ما منتشر شده است.