فرهنگ امروز: اسنادی توسط پژوهشگرانِ سازمان مردم نهاد «خانه دانش و فرهنگ زریاب» از آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به دست آمده است که نشان می‌دهد ۷۳ سال قبل، مقالات شمس تبریزی در ۸۰۰ صفحه توسط بدیع‌الزمان فروزانفر تصحیح و تدوین شده و به وزارت فرهنگ تحویل داده شده است. پیش‌تر نیز در سالگرد درگذشت استاد فروزانفر اخباری از سوی همین موسسه مبنی بر اقدام او به تصحیح مقالات شمس تبریزی منتشر شده بود.
حسین حسن‌زاده، مدیرعامل «خانه دانش و فرهنگ زریاب» در گفت‌وگویی درباره جزئیات این اسناد گفته است. متن مصاحبه درپی می‌آید:
آقای حسن‌زاده در «خانه دانش و فرهنگ زریاب» چه فعالیت‌هایی صورت می‌گیرد؟
این موسسه، سازمان مردم‌نهادی است که در حوزه‌های علمی و فرهنگی با محوریت کتاب و همایش‌های فرهنگی فعالیت می‌کند. خانه دانش و فرهنگ زریاب از سال ۱۳۹۲ در شهر خوی تأسیس شده و بخش مهمی از فعالیت‌های خود را بر پژوهش‌های اسنادی و تولید محتوا پیرامون شمس تبریزی متمرکز کرده است که از جمله آن‌ها می‌توانیم به چاپ کتاب شرح مقالات شمس تبریزی با عنوان «حجره خورشید» و مقالاتی پیرامون «آرامگاه شمس در خوی» اشاره کنیم.
اسناد مرتبط با نقش بدیع‌الزمان فروزانفر در تصحیح مقالات شمس که موسسه شما پیگیرش است، در شرایط کنونی چه اهمیتی برای جامعه علمی و ادبی ما دارد؟
اهمیت این اسناد از آن جهت است که برای نخستین بار در مورد قدیمی‌ترین نسخه تصحیح شده از مقالات شمس توسط یک استاد کاربلد، اطلاعات دست اولی ارائه می‌کند. پیش از این تصور می‌شد، استاد فروزانفر با وجود دسترسی به نسخه‌های مقالات شمس تبریزی به هر دلیلی نسبت به تصحیح آن اقدام خاصی به عمل نیاورده و تنها مستند موجود، مربوط به دست‌نوشته‌ای از رونویسی ایشان از یکی از نسخ موجود بود. پیدا شدن این مجموعه اسناد نشان می‌دهد که استاد فروزانفر نه تنها نسبت به عقد قرارداد تصحیح و تدوین اقدام کرده‌اند بلکه نسخه کامل تصحیح‌شده مقالات شمس را در ۸۰۰ صفحه دست‌نویس به وزارت فرهنگ تحویل داده‌اند. جایگاه ادبی استاد فروزانفر در نزد مولوی‌پژوهان و شمس‌شناسان داخلی و خارجی، آن‌ها را مشتاق دیدن این نسخه منحصربه‌فرد کرده است.
درباره جزئیات این اسناد چه مطالب جدیدی دارید؟
این اسناد نشان می‌دهند که فروزانفر ضمن آگاهی دقیق از اهمیت این اثر نسبت به تصحیح و تدوین آن نیز اهتمام داشته است. جزئیات اسناد موید آن است که قرارداد تصحیح و تدوین مقالات شمس در تاریخ ۲۴/۹/ ۱۳۲۶منعقد شده و در تاریخ ۱/۱۲/ ۱۳۲۸ استاد فروزانفر به تعهدات خود در تحویل نسخه کامل مقالات شمس با رجوع به تمام نسخ معتبر عمل کرده و به همین خاطر نیز دستور پرداخت مبالغ منعقده در قرارداد صادر شده است. استناد این مطلب به نامه‌ای است که از طرف اداره کل نگارش وزارت فرهنگ به حسابداری وزارتخانه مربوطه مبنی بر تایید تحویل کتاب و صدور مجوز پرداخت قسط آخر قرارداد ارسال شده است. ارتقای سطح امضاکنندگان قرارداد به سطح وزیر و اختصاص مبلغی معادل ۱۰۰ هزار ریال که در زمان خود مبلغ قابل توجهی محسوب می‌شد، نشان‌دهنده اهمیت کار و فاخر بودن اثر است. پیش‌بینی تدوین اثر در ۸۰۰ صفحه نیز برای کتابی همچون مقالات شمس موضوع درخور توجهی محسوب می‌شود.
پیدا شدن اسناد جدیدی از اثر گم‌شده بدیع‌الزمان فروزانفر
پس با این حساب باید نسخه‌ای از این کتاب موجود باشد؟
همین‌طور است. با پیدا شدن این اسناد در مورد تلاش علمی استاد فروزانفر برای تصحیح و تدوین مقالات شمس تبریزی تردیدی باقی نمی‌ماند. بنابراین باید اهل علم در آرشیوهای وزارت فرهنگ (آموزش‌وپرورش فعلی یا وزارت ارشاد)، دانشگاه تهران، مجلس سنا و یا هر جای دیگری که احتمال نگهداری این نسخه می‌رود به دنبال یافتن نسخه تصحیح شده از سوی ایشان باشند. بررسی مطالب درج شده در حاشیه این اسناد نشان می‌دهد که سال‌ها بعد از این ماجرا فرد یا افراد دیگری نیز در جست‌وجوی این اثر ارزشمند بوده‌اند. سوال بسیار مهمی که بعد از پیدا شدن این اسناد پیش می‌آید این است که چرا با وجود تاکید بر چاپ اثر در متن قرارداد و فاصله بیست و یک ساله اتمام کتاب تا درگذشت مصحح، این اثر به مرحله چاپ نرسیده است. با توجه به این‌که مالکیت معنوی کتاب متعلق به وزارت فرهنگ بوده پاسخ این سوال را باید در آرشیو این وزارتخانه جست‌وجو کرد.
در متن اصلی این قرارداد به چه نکاتی اشاره شده و چه افرادی آن را امضا کرده‌اند؟
در مفاد این قرارداد فروزانفر متعهد شده است «مقالات شمس را با نسخه‌های معتبر مقابله نموده و با افزودن شرح‌حال، تعلیقات، فهرست اعلام و اماکن و توضیحات جامع دیگر در ۸۰۰ صفحه به اداره کل نگارش تحویل دهد به‌طوری‌که برای اهل ادب، خاصه دانشجویان دانشسرای عالی، قابل‌استفاده باشد». در ماده دوم این قرارداد «مراقبت بر صحت و نفاست چاپ» نیز به استاد فروزانفر سپرده شده است. این قرارداد علاوه بر خود فروزانفر به امضای رئیس اداره کل نگارش و هنرهای زیبا، رئیس اداره حسابداری و فردی از طرف وزیر فرهنگ وقت- دکتر عیسی صدیق- نیز رسیده است.
ظاهراً این مجموعه اسناد به برخی مسائل جنبی نیز اشاره داشته‌اند. از جمله نکات مهم آن‌ها چیست؟
این اسناد نشان می‌دهند که پیشنهاد تصحیح و تدوین مقالات به استاد فروزانفر با توجه به سوابق مطالعاتی ایشان از طرف وزارت فرهنگ مطرح شده است که مکاتبات متعدد بین مدیران وزارتخانه در این مجموعه اسناد به چشم می‌خورد. در یکی از این اسناد، فروزانفر در نامه‌ای به تاریخ ۲۹/۱/۱۳۲۶ اعلام می‌کند که به همت وزارت فرهنگ و به وساطت ایشان در سال ۱۳۱۵عکس‌برداری از نسخ موجود مقالات شمس در قونیه انجام شده و ضمن یادآوری اهمیت این کتاب، لزوم تکمیل تصحیح و چاپ آن نیز را به اطلاع وزیر فرهنگ می‌‍‌رساند.
دریافت تجربی شما در این زمینه چه بوده است؟
به نظر می‌رسد آرشیوهای اسنادی داخل و خارج از کشور به‌ویژه کتابخانه ملی از ظرفیت‌های نهفته بسیار زیادی برای دستیابی به حقایق تاریخی برخوردارند که پیدا شدن اسناد مربوط به نقش استاد فروزانفر در تصحیح مقالات شمس تبریزی یکی از این موارد است. جا دارد پژوهشگران توجه بیشتری به این مراکز اطلاعاتی نشان دهند. به‌صورت اختصاصی در مورد این مجموعه اسناد، «دبیرخانه همایش بین‌المللی بزرگداشت بدیع‌الزمان فروزانفر» در خراسان جنوبی می‌تواند نقش مؤثری در پیگیری جست‌وجوی این اثر داشته باشد. ما نیز آمادگی خود را برای مشارکت در این پویش جمعی اعلام می‌کنیم. در اینجا لازم است از همکاری و پیگیری جناب آقای دکتر پاشازاده، ربیس اسناد و کتابخانه ملی شعبه تبریز برای در دسترس قرار دادن این اسناد سپاسگزاری کنیم.
نظر شما