به گزارش فرهنگ امروز به نقل از خبرآنلاین:
مریم مهدوی اصل در روزنامه اعتماد نوشت: در آرشیو مطبوعات مجلس، در نشریه «وزارت امورخارجه»، آذرماه ۱۳۲۸ درباره «آیین‌نامه کتابخانه وزارت امورخارجه» آمده است: «ماده ۱- کتابخانه وزارت امور خارجه کتابخانه‌ایست اختصاصی که برای مطالعات و تحقیقات سیاسی، تاریخی، حقوقی، اقتصادی و اجتماعی کارمندان و منتسبین وزارت امور خارجه تأسیس شده است. تبصره ـ اشخاص خارج از حوزه وزارت خارجه مطابق شرایط مصرح در آیین‌نامه مخصوص حق استفاده از کتابخانه را خواهند داشت.
ماده ۲ـ کتابخانه وزارت امور خارجه دارای یک هیات مشورتی به نام (شورای کتابخانه وزارت امورخارجه) می‌باشد که حدود اختیارات و وظایف آن ضمن آیین‌نامه مصوب پنجم بهمن‌ماه ۲۷ تعیین گردیده است... این اساسنامه که مشتمل بر هشت ماده و دو تبصره است در دوازدهمین جلسه شورای کتابخانه مورخه سوم مردادماه ۱۳۲۸ بتصویب رسیده است. موافقت و تصویب می‌شود ـ وزیر امورخارجه علی‌اصغر حکمت.»
همچنین، در ادامه و درباره موضوع «آیین‌نامه شورای کتابخانه» آمده است:
«ماده ۱- شورای کتابخانه تشکیل می‌شود از دوازده عضو به شرح زیر: وزیر یا معاون وزارت امورخارجه، مدیرکل، رئیس کتابخانه، رئیس حسابداری، رئیس دانشکده حقوق، رئیس کتابخانه ملی، رئیس کتابخانه مجلس، رئیس کتابخانه دانشکده ادبیات، رئیس کتابخانه دانشکده حقوق ـ سه‌نفر از دانشمندان... ماده ۶ ـ وظایف شورای کتابخانه وزارت امورخارجه عبارت است از: ... و) تهیه مقدمات و وسایل ارتباط کتابخانه با سایر کتابخانه‌های داخله و خارجه کشور و نیز تماس با موسسات فرهنگی داخله و خارجه از قبیل کمیسیون ملی یونسکو و نظایر آن... موافقت و تصویب می‌شود ـ وزیر امورخارجه علی‌اصغر حکمت.»
بخشنامه تاسیس کتابخانه‌ها در نمایندگی‌های ایران
در ادامه، در سال ۱۳۳۷ش. در برگی از اسناد فرهنگی وزارت امورخارجه پهلوی دوم، با نام و امضای علی‌اصغر حکمت، وزیر امورخارجه آمده است: «اداره روابط فرهنگی ـ تاریخ ۱ /۱۰/ ۳۷ ـ بخشنامه به کلیه نمایندگی‌های شاهنشاهی در خارجه ـ به طوری که استحضار دارند یکی از وسایل شناساندن ایران به خارجیان و دادن پاسخ بتقاضاهای ارباب دانش و فرهنگیان محل داشتن مجموعه‌ای از کتب ادبی به زبان فارسی است که هم مورد استفاده اعضای وزارت امورخارجه قرار گیرد و هم در صورت لزوم مورد استفاده مراجعین واقع شود - وزارت امور خارجه به قدر مقدور همواره نسخی از کتب ادبی و نشرات [نشریات] وزارت فرهنگ و دانشگاه‌های ایران برای نمایندگی‌ها ارسال داشته و می‌دارد ولی غالبا این کتب نگاهداری نمی‌شود و اغلب نمایندگی‌ها فاقد کتابخانه می‌باشند. بدین وسیله لزوما یادآور می‌شود که در کلیه نمایندگی‌های شاهنشاهی باید کتابخانه تاسیس گردد و اگر ممکن نیست یک اطاق را به کتابخانه و قرائتخانه اختصاص دهند لااقل یکی دو قفسه به این منظور اختصاص یابد و یکی از اعضای علاقه‌مند را متصدی آن فرمایند تا صورتی از کتاب‌ها تهیه و در دفتری ثبت کند و در موقع مراجعه جواب متقاضیان را بدهد ـ برای تاسیس کتابخانه فعلا یک دوره از نشریات ادبی دانشگاه و یک دوره از نشرات وزارت فرهنگ فرستاده می‌شود که جزو اموال دولتی در دفتر مخصوص ثبت شود و کتابخانه نمایندگی شاهنشاهی را اگر موجود نیست به وجود آورد. اقداماتی که آقایان روسای محترم ماموریت در اجرای این امر مهم فرهنگی بعمل می‌آورند موجب مزید امتنان اینجانب خواهد بود. - وزیر امورخارجه . علی‌اصغر حکمت.»
نگارش مکاتبات سیاسی به زبان ملی فارسی
همچنین، وی در برگی دیگر از اسناد وزارت امورخارجه در دوره پهلوی دوم از نمایندگی‌ها درخواست کرده است: «اداره روابط فرهنگی ـ وزارت امورخارجه ـ سفارت کبرای شاهنشاهی ایران ـ بغداد ـ ۱۳۳۷ش ـ به طوری که استحضار دارند یکی از وسایل نشر و ترویج زبان فارسی در کشورهای خارج نوشتن مکاتب و یادداشت‌های رسمی به زبان فارسی است تا بدین وسیله هم علاقه ماموران دولت شاهنشاهی به حفظ فرهنگ و زبان ملی نشان داده شود و هم در آرشیو ممالک دیگر آثاری از خط و زبان فارسی باقی بماند. و نیز استحضار دارند که اغلب نمایندگان سیاسی جهان برای ابراز علاقه به زبان ملی خود در مراسلات خود به زبان ملی خویش مکاتبه می‌کنند و احیانا ترجمه‌های آن را به السنه فرانسه یا انگلیس ضمیمه می‌کنند. این معنی از چندی پیش مورد توجه دولت شاهنشاهی قرار گرفته و اخیرا مقرر گردیده است که نمایندگان سیاسی ایران نیز برای حفظ شعار ملی و احترام به زبان شیرین بیان فارسی در مراسلات رسمی خود همین رویه پسندیده را پیش گیرند. بنابراین خواهشمند است مقرر فرمایند از اول بهمن‌ماه کلیه یادداشت‌های رسمی را که به دوایر رسمی دولتی محل صادر می‌فرمایند به دو زبان فارسی و زبان عربی نوشته و ذیل متن فارسی را امضا یا مهر فرمایند که رسمیت داشته باشد. البته قبلا باید مراتب را به دولت کشور متوقف‌فیه به نحو پسندیده‌ای که زننده نباشد و از خودستایی دور و بادب آمیخته باشد اطلاع دهند. دقت در اجرای این دستور موجب مزید امتنان از آقایان روسای محترم ماموریت خواهد بود. البته از جریان اجرای امر وزارت خارجه را مستحضر خواهند داشت که باید گزارش آن به عرض پیشگاه ملوکانه برسد. - وزیر امورخارجه علی‌اصغر حکمت.»
اشاره‌ای به «راهنمای تحقیقات ایرانی»
در پایان و در همین راستا بایستی به کتاب «راهنمای تحقیقات ایرانی» ایرج افشار که سال ۱۳۴۹ توسط «مرکز بررسی معرفی فرهنگ ایران» چاپ شده، اشاره کرد. وی در بخش آرشیو کتابخانه‌های جهان درخصوص آرشیو ایران به حدود ۴۵ کتابخانه مملکتی جدای از مجموعه‌های خصوصی اشاره کرده که نام برخی از آن‌ها بدین شرح است: کتابخانه‌های دانشگاه (دانشکده ادبیات و علوم انسانی)، شهرداری، فرهنگ و مدرسه صدر (رضوّیه) در اصفهان. کتابخانه‌های خانقاه نعمت‌اللهی (نوربخش)، دانشسرای عالی، دانشگاه تهران (کتابخانه‌های دانشکده‌های الهیات، ادبیات، پزشکی، حقوق و کتابخانه مرکزی)، سازمان لغتنامه دهخدا (دانشگاه تهران)، سلطنتی، مجلس سنا، مجلس شورای ملی، مدرسه عالی سپهسالار، کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، ملی، ملی ملک، وزارت امورخارجه و موزه ایران باستان در تهران. کتابخانه‌های آستان قدس رضوی، دانشگاه (دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی)، فرهنگ، مدرسه میرزا جعفر و مدرسه نواب در مشهد و...
نام این کتابخانه‌های مملکتی در دوره پهلوی دوم، از این جهت مهم است که وقتی در میان هزاران برگ اسناد دیپلماسی «فرهنگ و هنر»، صدها برگ از اسناد مخصوص کتاب، کتابداری و کتابخانه‌ای را به صورت خطی و براساس سیر تاریخی اسناد دوره قاجار، پهلوی اول و پهلوی دوم تا سال ۱۳۴۶ ش. استخراج می‌کردم، مشاهده کردم که چگونه دستگاه دیپلماسی کشور، ارتباطات میان‌فرهنگی کتابخانه‌ای داخلی و خارجی را برای تامین منافع کشور در بین استان‌ها، و سپس تامین منافع ملی در سطح روابط دوجانبه با کشورها و همچنین روابط چندجانبه در جامعه ملل و سپس در سازمان ملل متحد و... مدیریت می‌کرده است. درحقیقت، اکنون طبق اسنادی که منتشر می‌شود، می‌توان گفت یکی از وظایف «کتابخانه مرکزی» وزارت امورخارجه در دوره پهلوی دوم این بوده که به عنوان کتابخانه «مادر»، مرکز تبادلات فرهنگی کتابخانه‌ای در داخل کشور و برقرارکننده ارتباطات بین‌المللی کتابداری و کتابخانه‌ای با خارج از مرزهای ایران باشد. وظیفه و مسئولیتی که نزدیک به پنج دهه از توقف آن می‌گذرد و باعث ناکارآمدی بخش‌های بین‌المللی در حوزه‌های کتابداری و کتابخانه‌ای کشور شده است.
منبع: کتابخانه ایرانشناسی و آرشیو مطبوعات مجلس
نظر شما