جلد نخست: از نوزایش تا انقلاب فرانسه 1500 – 1789

دفتر سوم: نظام‌های نوآئین در اندیشه‌ی سیاسی[1]
سید جواد طباطبایی
سال چاپ: 1393
ناشر: مینوی خرد
تعداد صفحات: 605 صفحه
قیمت: 40 هزار تومان

دفتر سوم از نخستین جلد از مجموعه‌ی «تاریخ اندیشه‌ی سیاسی در اروپا» از سوی انتشارات مینوی خرد منتشر شد. سید جواد طباطبایی در این کتاب به نظام‌های نوآئین در اندیشه‌ی سیاسی پرداخته است. در فصل نخست این کتاب با عنوان «مفهوم نوآئین حکومت» نویسنده بحث خود را با دو جریان مهم در اندیشه‌ی سیاسی شریعتمداران سده‌های شانزدهم تا هجدهم آغاز می‌کند. نخست، نویسندگان اومانیست که سیاستنامه‌نویسانی بودند که توجهی نیز به مبانی شرعی داشتند و دیگر شریعتنامه‌نویسان یا سیاستنامه‌نویسان شرعی که به طور عمده نظریه‌پردازان نظام‌های سلطنتی بودند.

در فصل دوم، «دولت و حاکمیت در اندیشه‌ی سیاسی هابز» طباطبایی به این امر می‌پردازد که گام مهم در بسط مفهوم حاکمیت «مطلق» را هابز برداشت که حقوق طبیعی فرد را جانشین قانون طبیعت کرد و بدین سان مانع مهمی را از سر راه قدرت حاکم برداشت و دست حاکم را در اِعمال اراده‌ی خود باز کرد. نویسنده در ادامه می‌گوید: این جانشین کردم قانون طبیعی با حقوق طبیعی فرد، در قلمرو فلسفه‌ی حقوق، هم‌چون انقلابی بود که در جای دیگری تفصیل آن را آورده‌ایم اما اینجا به اجمال به این بحث از این حیث اشاره خواهیم کرد که مبنایی برای تدوین نظریه‌ی حاکمیتی بود که با نظریه‌ی بُدَن نسبتی نداشت و از این رو هابز و نه بُدَن را بنیادگزار راستین نظریه‌ی نوآئین حاکمیت در دوران جدید دانسته‌اند.

فصل سوم، «دیانت و سیاست در اندیشه‌ی اسپینوزا» طباطبایی با ارائه‌ی بیوگرافی از این فیلسوف هلندی به خاستگاه و سیر اندیشه‌ی سیاسی و دینی اسپینوزا می‌‌پردازد.

طباطبایی در فصل «فلسفه‌ی سیاسی آزادی جان لاک»، می‌گوید: اندیشه‌ی سیاسی جان لاک، در آغاز «عصر انقلاب‌های دموکراتیکی»، که نخستین آن‌ها انقلاب 1688 انگلستان بود، مرحله‌ای مهم در تحول از مفهوم هابزی حاکمیت به تدوین نظریه‌ای برای «جامعه» در استقلال آن از نظام قدرت بود و، بدین‌سان، توانست مبنای نظری فلسفه‌ی روشنگری، به‌ویژه روشنگری اسکاتلند، از اَدم اسمیث، فرنسیس هاچسن، دیوید هیوم، جیمز استیوارت تا اَدم فرگسن را هموار کند که مکتبی بسیار مهم در تدوین نظریه‌های جدید در تاریخ، اقتصاد، اخلاق، علوم انسانی و اجتماع بود. نطفه‌‌ی بسیاری از بحث‌هایی که در نویسندگان اسکاتلند مطرح کردند، در رساله‌های لاک تکوین پیدا کرده بود و، از این حیث، لاک پیشگام مکتبی نو در اندیشه‌ی جدید به شمار می‌آید. لاک در اکتبر سال 1704، در نخستین سال‌های سده‌ای که «عصرروشنگری» خوانده شده است، روی در نقاب خاک کشید، اما هم‌او بود که با اندیشه‌ی فلسفی و سیاسی خود راه سده‌ای را هموار کرد که انقلاب‌های دموکراتیکی چهره‌ی اروپا و آمریکا را به طور بی‌سابقه‌ای دگرگون کردند. «عصر روشنگری»، نخست، با لاک، در نیمه‌ی دوم سده‌ی هفدهم، آغاز شد و بسیاری از مفاهیم بنیادین اندیشه‌ی سیاسی جدید در همین دوره تدوین شد.

«فلسفه‌ی حقوق منتسکیو»، «روسو، وضع طبیعی و قرارداد اجتماعی» و «روسو، اراده‌ی عمومی و حاکمیت دموکراتیکی» از دیگر فصل‌های کتاب است.

[1] عنوان کامل: تاریخ اندیشه‌ی سیاسی جدید در اروپا (جلد نخست: از نوزایش تا انقلاب فرانسه 1500 – 1789، دفتر سوم: نظام‌های نوآئین در اندیشه‌ی سیاسی)