«مارکسیسم و مسایل زبان شناسی»

نوشته: یوسیف ویسارونوویچ استالین

مترجم: دکتر محمدرضا اصلانی

***

فرهنگ امروز: در اتحاد جماهیر شوروی سابق، کنار آبراه ولگان، مجسمه بزرگی قرار داشت که ساخته دست زندانیان بود. روزی نگهبان مجسمه متوجه شد سر مجسمه با فضولات پرندگان مهاجری که برای استراحت روی آن می نشینند پر شده است. مسئولان فورا راه حلی پیدا کردند. آنها برق فشار قوی به سر مجسمه وصل کردند. از آن پس کنار مجسمه پر شد از اجساد پرندگان، و هر روز صبح نگهبانی وظیفه داشت که آنها را به خاک بسپارد. چندی نگذشت که خاکهای اطراف مجسمه غنی شد و گلهای بسیار آنجا رویید. آن مجسمه پاکیزه که به دوردستها نگاه میکرد تندیس مردی بود که سرفصل نوینی را در تاریخ معاصر روسیه آغاز کرد. او کسی نبود جز «یوسیف ویسارونوویچ استالین».

   همان کسی که عده ای او را دیکتاتور مقتدر و خون ریز میخوانند. کسی که نزدیک به سی سال در آن دوران که مارکسیسم برای خود برو بیایی داشت، در اتحاد جماهیر شوروی حکومت کرد. حکومتی که بسیاری آن را به کیش شخصیت پرستی و شیوه‌های مخفی حذف مخالفین محکوم می‌کنند. البته این فقط چهره او نیست که عده ای ترسیم کرده اند؛ عده ای هم برعکس، او را رهبری یگانه میدانند که در جنگی مصیبت بار روسیه را از چنگ آلمان هیتلری نجات داد. بی سوادی را ریشه کن کرد و تحصیلات و خدمات پزشکی در دوره حکومتش رایگان شد. این دو دیدگاه متناقض به کنار، اما کسی چه فکر میکرد همین دیکتاتور خون ریز یا رهبر یگانه، در مسایل زبانشناسی دستی دارد و در سالهای آخر عمر از او جزوه ای با عنوان «مارکسیسم و مسایل زبانشناسی» به چاپ رسیده است.

   مطالب این جزوه مصاحبه هایی بود که او با روزنامه پراودا درباره زبان و زبان شناسی کرده بود و اهمیتش به حدی بود که مایکل هلیدی، زبانشناس بریتانیایی در مقالات کتاب زبان در جهان در حال تغییر، به دیدگاه های استالین درباره نظام دستوری و ذخیره واژگان پایه اشاره کرد. استالین اگرچه در پاسخ به گروهی از رفقای جوان خود اعتراف کرده بود که تخصصی در زبانشناسی ندارد اما مارکسیسم در زبان شناسی را همچون مارکسیسم در دیگر علوم اجتماعی مستقیما به حوزه کاری خود مربوط میدانست. کتاب «مارکسیسم و مسایل زبانشناسی» ترجمه نسخه انگلیسی آن جزوه است که به قلم دکتر محمدرضا اصلانی ترجمه و به تازگی توسط نشر «کتاب بهار» راهی بازار شده است. در این کتاب پس از پیشگفتار مترجم، این موضوعات پیش روی ماست:

   «درباره مارکسیسم در زبان شناسی»، «درباره پاره ای از مسایل زبان شناسی در جواب رفیق کراشنینیکووا»، «در جواب رفیق سانژیف»، «برای رفقا دی. بلکین و اس. فورد»، «در جواب رفیق ای. خونوپوف»، «چند مثال در تبیین پاسخ استالین به خوپولوف». افزون بر این موضوعات، بخش انتهایی کتاب پیوست نیز دارد که به قلم مایکل جی. اسمیت میباشد، با این عنوان: «پیوستگی صورتها: زبان، ملت، استالین». این پیوست از نظر موضوعی کامل کننده مطالب است.

   از جمله پرسشهایی که استالین در این کتاب درصدد پاسخگویی بدانهاست عبارتند از: «آیا زبان روساختی است که روی زیرساخت قرار دارد؟» «آیا هر طبقه، جامعه زبان خاص خود را دارد و مردم چیزی به نام زبان منفرد، مشترک و بی طبقه ندارند؟» «مشخصه های ویژه زبان چیست؟» و... در این کتاب بخشی از نظریه استالین را درباره زبان چنین می خوانیم:

   «زبان از اساس با روساخت فرق دارد. زبان محصول این زیرساخت یا آن زیرساخت و یا زیرساختی کهنه یا جدید در جامعه ای فرضی نیست، بلکه محصول کل دوران تاریخی جامعه و تاریخ زیرساختها در طول چند قرن است، زبان را طبقه اجتماعی خاصی به وجود نیاورده، بلکه محصول کل جامعه، همه طبقات اجتماعی آن و تلاش صدها نسل است. زبان برای برآورده کردن نیازهای یک طبقه اجتماعیِ خاص نیست، بلکه باید نیازهای کل جامعه و همه طبقات اجتماعی را برآورده کند. دقیقا به همین دلیل زبان یگانه ای برای کل جامعه به وجود می آید که در میان تمام اعضای آن جامعه زبان مشترک همه است.»    

   از محمدرضا اصلانی تاکنون ترجمه چند اثر دیگر هم به چاپ رسیده است که عبارتند از: «زبان و سیاست» اثر ایدریئن بیرد، «راهنمای توپچی فریبکار» اثر سالوادور دالی. این مترجم تالیفاتی هم دارد که از آن جمله اند: «فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز»، «استعاره و مجاز در داستان (پژوهشی در حوزه زبانشناسی)»، «سیری در آثار داستان نویسان کرد»، «دریایی که همیشه توفانی بود» و ...