به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا:

هاد کتابخانه‌های عمومی کشور، پس از شبکه گسترده مساجد و مدارس، به‌عنوان بزرگترین شبکه فرهنگی عمومی و کتاب‌محور کشور شناخته می‌شود. این نهاد با ۳ هزار و ۸۶۱ باب کتابخانه، ۷ هزار و ۵۰۰ نیروی کتابدار، ۱۲ و نیم میلیون عضو، شامل ۲ و نیم میلیون عضو فعال، از ارکان و متولیان اصلی امر ترویج کتاب و کتابخوانی در ایران شناخته می‌شود.

نهاد کتابخانه‌های عمومی، براساس قانون «نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی» که ۲۱ سال پیش در ۱۷ اسفندماه سال ۱۳۸۲ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، شکل گرفت؛ بنابراین نهاد که پیش‌تر با عنوان هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور و زیرنظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره می‌شد، در قالب نهاد عمومی غیردولتی و مستقل فعالیت می‌کند.

به‌غیر از کتابخانه‌های ملی، آستان قدس رضوی، آستان حضرت معصومه (س)، آستان حضرت عبدالعظیم (ع)، آستان احمدبن موسی (شاهچراغ شیراز)، آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی و مجلس شورای اسلامی و براساس تبصره ۲ ماده ۱۱ «قانون نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی» هر کتابخانه که می‌خواهد به‌عنوان «کتابخانه عمومی» در ایران فعالیت کند، باید زیرنظر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و مطابق با این قانون اداره شود.

جشن ۲۱ سالگی نهاد کتابخانه‌ها با حضور نخستین دبیرکل زن

نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، بعد از گذشت ۲ دهه، ورود به سومین دهه فعالیت خود را درحالی جشن می‌گیرد که نخستین‌بار، سکان‌دار این نهاد فرهنگی و کتاب‌محور، یک زن است. از سال ۱۳۸۶ تا ۱۴۰۳ محمدحسین ملک احمدی، منصور واعظی، علیرضا مختارپور قهرودی و مهدی رمضانی، به‌عنوان دبیران کل در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منصوب شدند و دی‌ماه سال ۱۴۰۳ با حکم سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و انتصاب آزاده نظربلند، نخستین‌بار یک زن در مقام دبیرکل قرار گرفت.

همان‌طور که پیش‌تر آمد، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، با بیش از ۷ هزار کتابدار و اعضا میلیونی کتابخانه‌های در سراسر کشور و فعالیت در دورافتاده‌ترین مناطق، یک شبکه فرهنگی و مویرگی در ایران محسوب می‌شود؛ به تبع همین ویژگی‌ها، چالش‌های متعددی را نیز برای این نهاد بزرگ فرهنگی برشمرده‌اند. مسئله معیشت کتابداران را باید از کهنه‌مسائل نهاد کتابخانه‌ها دانست.

سیامک محبوب، سرپرست معاونت توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، به‌مناسبت سالروز تاسیس نهاد کتابخانه‌های عمومی در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا، درباره رویکردهای نهاد برای پرداختن به این مسائل گفته است.

حل مشکل معیشت کتابداران با درآمدزایی کتابخانه‌های عمومی

همان‌طور که پیش‌تر آمد، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، بیش از ۷ هزار کتابدار را در بدنه خود جای داده؛ یکی از اصلی‌ترین مسائل مرتبط با کتابداران، مسئله معیشت است که همواره در طول دوره‌های مختلف مدیریتی محل بحث بوده است.

محبوب، درباره برنامه‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی برای حل یا کاهش دغدغه کتابداران می‌گوید: به‌طور کلی رویکرد نهاد نسبت به موضوع اداره کتابخانه‌های عمومی، اقتصادی است؛ به این معنا که بتوانیم محل‌هایی برای درآمدزایی خلق کنیم. این محل‌ها از محل بودجه‌های عمومی نیست و بخشی از مسئله معیشت کتابداران را حل می‌کند؛ طبق بررسی‌ها این کار در نهاد کتابخانه‌ها شدنی است؛ بنابراین امکان‌های درآمدزایی را شناسایی می‌کنیم. اما درآمدزایی کتابخانه‌های عمومی، نباید به فعالیت‌های اساسی کتابخانه‌های عمومی آسیب برساند.

وی با تاکید بر توان محدود دولت در تامین نیاز معیشتی کتابداران، اضافه کرد: اگر نتوانیم زمینه‌ای برای درآمدزایی در کتابخانه‌ها پیدا کنیم، در عمل امکان تامین معیشت کتابداران وجود ندارد؛ دولت هم یک سبد محدودی دارد و باید راهی پیدا کنیم که بخشی از مشکلات معیشتی را حل کنیم. فکر می‌کنم با توجه به برنامه‌ریزی‌های انجام شده، این اتفاق خواهد افتاد و مسئله بخش بزرگی از کتابداران مرتفع خواهد شد.

سهم نیم‌درصد درآمد شهرداری‌ها هم کفاف نیست

محبوب درباره پرداخت به موقع سهم نیم‌درصد درآم شهرداری‌ها به کتابخانه‌ها، گفت: بودجه‌ای که از سمت دولت می‌آید و به‌عنوان فصل ۵ از آن یاد می‌شود، به اصطلاح بالا و پایین خودش را دارد و مسیر خود را طی می‌کند؛ بنابراین به‌طور طبیعی پیگیر آن هستیم. درباره بحث درآمد شهرداری‌ها چانه‌زنی هم کردیم و همیشه پیگیر هستیم اما اگر این بودجه و میزان درآمد هم به موقع پرداخت شود بازهم در بحث معیشت کتابداران، دچار مشکلیم و باید به دنبال راه حل سوم هم باشیم.

کتابخانه‌های سیار افزایش می‌یابد

توسعه ناوگان کتابخانه‌های سیار یکی از اقدامات دوره پیش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بود که به مدت ۳ سال از ۲۷ باب به ۵۷ باب افزایش یافت؛ البته قرار بود، ۲۰۰ دستگاه دیگر ازمحل مسئولیت اجتماعی خودروسازان به این ناوگان افزوده شود که با نیمه تمام ماندن دولت این موضوع نیز بلاتکلیف ماند.

محبوب درباره برنامه‌های نهاد درباره توسعه ناوگان کتابخانه‌های سیار گفت: وعده وزارت صمت درباره توسعه ناوگان کتابخانه‌های سیار محقق نشد و حتی دلیل و چرایی آن نیز برای مسئولان نهاد مشخص نشده است اما علاوه بر این وعده، نهاد در دوره جدید عزم راسخی برای توسعه کتابخانه‌های سیار دارد.

وی ادامه داد: یکی از دلایل مهم دراین باره این است که کتابخانه‌های سیار، مخصوصاً برای مناطق محروم با دسترسی‌های محدود، بسیار مناسب‌اند؛ بنابراین در این دوره شاهد افزایش کتابخانه‌های سیار خواهیم بود و این مسئله در دستور کار است.

سرپرست معاونت توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور درباره کتابخانه‌های روستایی افزود: نهاد در تامین ساختمان و نیروی انسانی برای کتابخانه‌های روستایی، دچار مشکل است؛ چراکه مجوزهای لازم برای استخدام و به‌کارگیری نیرو در کتابخانه‌های زیادی را ندارد؛ بنابراین کتابخانه‌های سیار امکان دسترسی‌های حداقلی را به وجود آوردند و موضوع برنامه‌ریزی‌های آینده هستند.

محبوب درباره نیاز کشور به کتابخانه‌های سیار افزود: بهترین راه حل برای رفع نیاز به کتابخانه، پرداختن به مقوله کتابخانه سیار است. طی سال‌های آینده در بهترین حالت باید نوسازی شوند و به هر حال از هر جهت توسعه کتابخانه‌های سیار مقرون به صرفه است.

کتاب در دوره جدید نهاد با نظر کتابداران و اعضا خریداری می‌شود

سرپرست معاونت توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد درباره برنامه‌های نهاد برای فعال کردن اعضای غیرفعال بیان کرد: رویکرد جدید توجه به نیاز مخاطب و درگیر کردن کتابداران در تصمیم‌گیری‌هایی مانند خرید کتاب و اجرای برنامه‌های فرهنگی است، نگاه به شکل «خلق ارزش» است؛ به‌عبارت دیگر فعالیتی که نهاد انجام می‌دهد باید به خلق ارزشی برای کاربر منجر شود، این خلق ارزش باید معنادار و قابل سنجش باشد.

وی افزود: اگر سیستم طراحی برنامه‌ها و خدمات، با نگاه خلق ارزش باشد خودبه‌خود، کاربر دارد و خواهان آن است؛ بنابراین هیچ چیزی در کتابخانه‌های عمومی عرضه نخواهد شد، مگر آنکه خواهان داشته باشد. این به این مفهوم است که دیگر فردی نیست که کارت عضویت داشته باشد و به کتابخانه مراجعه کند و به مقصود خود نرسد.

به‌گفته وی، در این زمینه نشریات را به انتخاب کتابداران خریداری کردیم. چشم‌اندازمان در این طرح، به این شکل است که در هر کتابخانه، شورایی تشکیل شود و با انتخاب آن شورا که متشکل از کتابداران و اعضای فعال است؛ خریداری شکل گیرد و کتابخانه‌ها فعال‌تر شوند.

سند ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید و تعیین وظیفه برای ۲۱ دستگاه به منظور تحقق نهضت کتابخوانی تدوین شد. سند ملی «خواندن و ترویج مطالعه مفید» با هدف تبیین مأموریت‌های دستگاه‌های ۲۳ گانه برای دسترسی آسان و ارزان شهروندان به موارد خواندنی مناسب و توسعه مهارت‌های خواندن و رفع موانع عمومی‌سازی فرهنگ مطالعه تدوین شده است.

این سند ۱۴ ماده‌ای، با ۶ تبصره در جلسه ۲۴ بهمن ۱۴۰۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و ۱۹ اردیبهشت سال جاری با امضای رئیس‌جمهور وقت و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی، ابلاغ شد.

سند خواندن و ترویج مطالعه مفید حداکثر ۵ سال اعتبار دارد و بعد از آن براساس اقتضائات و نیازهای کشور به پیشنهاد نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ازسوی شورای فرهنگ عمومی کشور ارزیابی و بازبینی و در صورت نیاز به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارجاع می‌شود.

محبوب درباره اجرای سند ملی خواندن و مطالعه مفید با راهکار مردمی‌سازی آن گفت: در سطح مقدماتی در حال آماده‌سازی و اجرای این سند هستیم؛ با وجود اینکه می‌دانیم اجرای این سند به کشور آسیب خواهد زد اما دنبال این هستیم که ببینیم چطور می‌توان این سند را اجرا کرد و آسیب‌های آن پیشگیری کرد.

علاوه براین آموزش کتابداران، ارائه خدمات نوین و به‌روز، تامین منابع، ایجاد دسترسی به کتاب در مناطق کمتربرخوردار به‌ویژه با تامین و نوسازی ناوگان کتابخانه‌های سیار، تعریف راهکارهای موثر برای تحقق کامل ماموریت اصلی نهاد در امر ترویج کتابخوانی از دیگر مسائل این نهاد مهم است.