به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا:
«کشتی فیلسوفان؛ جنگ شخصی لنین و تبعید دانشمندان» به قلم لزلی چمبرلین مولف بریتانیایی و ترجمه شهربانو صارمی است. کتاب به این موضوع می‌پردازد که در سال ۱۹۲۲، لنین، رهبر وقت شوروی، شخصاً فهرستی از ۱۶۰ روشنفکر که آنها را عنصر نامطلوب می‌دانست برای تبعید از کشور تهیه کرد؛ فهرستی شامل فیلسوفان، اساتید دانشگاه، چندین دانشمند و خبرنگار. او به استالین که کارش نظارت بر این تبعید بود، نوشت: «می‌خواهیم برای یک‌بار و همیشه، روسیه را پاک‌سازی کنیم». در پاییز آن سال، دو کشتی از پتروگراد به راه افتادند و روشنفکران صاحب‌نام روسیه و خانواده‌هایشان را از کشور خارج کردند و به برلین بردند، سفری که قرار بود به تبعید دائم این افراد به برلین، پراگ و پاریس منتهی شود. نویسنده این کتاب، به کمک مجلات، نامه‌ها و خاطرات تبعیدشدگان، روایتی کمیاب از این برهه تاریخی ارائه کرده است.
ظهر ۲۸ سپتامبر ۱۹۲۲، گروه کوچکی از مردان، زنان و کودکان در حال حمل اسباب و اثاثی که اجازه داشتند با خود ببرند، کم‌کم در بارانداز نزدیک ساحل واسیلیوسکی اوسترف، در شمال غرب پتروگراد جمع شدند. تمام بعدازظهر و اوایل غروب که جمعیت صف بسته بود و انتظار می‌کشید، گ.پ.او (اداره سیاسی کشور)، پلیس مخفی و سازمان اطلاعاتی لنین، به اخراج تقریباً ۲۵ خانواده روس مشغول بودند. به درازا کشیدن تشریفات کار پلیس، دست آخر تقریباً یک روز به برنامه سفر چهل و هشت ساعته تبعیدی‌ها در کشتی آلمانی شهردار هاکن افزود.
کشتی دوم، پروس هم تقریباً همان تعداد مسافر را داشت که شش هفته بعد راهی شد. بیشترشان نویسنده، فیلسوف و دانشگاهی با افراد خانواده بودند. پراودا، روزنامه حزب کمونیست، خبر اخراج بخشی از این روشنفکران را منتشر کرد. در دوران شوروی، از این رویداد دیگر حرف چندانی به میان نیامد. از این داستان استثنایی که به کشتی فیلسوفان معروف شد، هرچه بیشتر می‌گذرد، در کمتر جایی صحبت آن به میان می‌آید. بی‌اعتنایی ما بیشتر به این دلیل شگفت‌انگیز است که خود لنین، رهبر بلشویک‌ها و بنیانگذار اتحاد جماهیر شوروی، طراح اصلی این اخراج‌ها بود و اکثر قربانیان خود را اسم انتخاب کرد.
آن زمان در روسیه، تقریباً هیچ حرفی زده نشد. ظاهراً این ماجرا، مردم وحشت‌زده را به سکوت واداشت. برای مثال، کورنی چوکوفسکی که در شوروی، داستان‌سرای مشهور کودکان شد، با وجود آنکه چند تن از اعضای برجسته محفل ادبی او در پتروگراد از جمله قربانیان بودند در خاطرات شخصی خود هیچ نگفته است.
این ماجرا مایه ننگ بود. تبعیدیان از معروف‌ترین و فرهیخته‌ترین افراد روسیه بودند. آنها کتاب‌ها و روزنامه‌هایی نوشته بودند که اکثریت میانه‌رو در سال ۱۹۲۲ همچنان می‌خواندند. در دانشگاه‌ها، نهادها و مراسمی تدریس کرده بودند که بلشویک‌ها و کادت‌ها هنوز فرزندان خود را به آنجا می‌فرستادند. آنها که در دهه آخر دوران تزاری، ذهن‌شان باز و در حرفه‌شان کارکشته شده بودند، در دانشگاه‌ها و روزنامه‌هایی که فضای آزادی را تجربه میکردند، گوی سبقت را از بقیه ربودند. بسیاری معلم بودند و ده‌ها تن از آنها مدیران رده‌بالای دانشگاه و به خاطر تخصص فنی و خدماتی که برای جامعه انجام می‌دادند، افرادی متمایز محسوب می‌شدند.
«کشتی فیلسوفان» می‌گوید که این فیلسوفان مجبور به ترک کشور شدند؛ در مجموع، یازده فیلسوف به سبک و سیاق روسی به تبعید رفتند. آنها منتقدان فرهنگی و دینی بودند. این متفکران با لنین از در مخالفت درآمدند و به آنی، سرزمین مادری خود را از دست دادند، چرا که متقاعد شده بودند روسیه نوین اگر در برنامه اصلاحات اجتماعی خود، ارزش‌های اخلاقی مذهبی را پاس ندارد، به بیراهه خواهد رفت.
داستان رانده شدن بیش از شصت اندیشمند برجسته روس و خانواده آنها توسط لنین در سال تشکیل اتحاد شوروی داستانی است که در این کتاب بازگو شده، بریده‌ای از تاریخ فکری و سیاسی غنی بشر و گهگاه پیامدهای ویرانگر آن.
این کتاب با تجسم دنیایی شروع می‌شود که تبعیدیان پشت سر گذاشتند و به بررسی جزئیات شگردهای سیاسی‌ای می‌پردازد که این تبعیدها را به لحاظ قانونی ممکن کرد. کتاب با مرور زندگی جدیدی که تبعیدیان در آن دوران سخت برای خود ساختند ادامه پیدا می‌کند، زندگی در اروپایی که به دشواری از یک جنگ برخاسته بود تا با جنگ دیگری دست به گریبان شود. بخش آخر به بررسی مفهوم تبعیدها در شرایط تاریخی روسیه و تاریخ اندیشه می‌پردازد.
جز دورنمای سختی‌هایی که ممکن بود در خارج از کشور با آن مواجه شوند، تبعیدی‌ها انگیزه‌های زیادی برای ترک روسیه نوین داشتند. پنج سال از انقلاب می‌گذشت و در این مدت، تنها دستاورد آن، گرسنگی، تحقیر اجتماعی و زندان برای طبقه اجتمای حاکم در گذشته و طبقه برجسته فرهنگی بود. با این همه، تقریباً هیچیک از این افراد که نام‌شان در فهرست لنین آمده بود، نمی‌خواستند کشور را ترک کنند، زیرا روسیه با وجود همه دردها و رنج‌هایی که بر آنها تحمیل کرده بود سرزمین مادری‌شان بود.
کتاب «کشتی فیلسوفان؛ جنگ شخصی لنین و تبعید دانشمندان» در ۳۸۳ صفحه به همت بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.
نظر شما