در ابتدای این نشست، محمود کریمی با اشاره به سبک جدیدی که در ترجمه این کتاب به کار رفته است، گفت: این ترجمه از دایرة‌المعارفی است که به شکل تخصصی در مورد قرآن و موضوعات قرآنی به رشته تحریر درآمده است و تاکنون دو جلد آن ترجمه شده است. دقت و امانتداری و تلاش و کوشش مترجمان این دایرة‌المعارف جای تقدیر و تشکر دارد اما چند نکته است که بنا به ملاحظاتی در مورد ترجمه این کتاب باید به آنها اشاره کنم که البته به ترجمه جملات، واژگان و درج منابع آن مربوط می‌شود.

 

کریمی تصریح کرد: در مدخلی از جلد دوم این دایرة‌المعارف تحت عنوان Hides and Fleece ترجمه صفحه ۳۰ جلد دوم گفته شده که «تنها یک عبارت قرآن وجود دارد» و عبارت معادل فارسی واژه passage ترجمه شده است که معنی آن به فارسی عبارت نیست بلکه مقوله است که در اینجا می‌توان آن را آیه نیز ترجمه کرد.

وی گفت: در ادامه همین مقاله در ترجمه صفحه ۳۱ پاراگراف ۲ آمده است که «کل مفسران عرب قرآن در بحث آیه ۸۰ نحل ملاحظات خود را محدود می‌کنند» که البته براساس یک اصل ابتدا باید نام سوره بیاید و بعد شماره آیه به طرز کاملی درج شود و البته عنوان کردن واژه ملاحظات در اینجا بی‌معناست و باید به جای آن از بیانات استفاده شود.

 

استاد دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: در مدخل Simile که به معنای تشبیه است، کلمه‌ای آمده که به معنای مرگ و درگذشته با قید تاریخ زمان فوت است که در پاراگرافی در مورد فیض کاشانی عبارت درگذشته به شکل درگذشت ترجمه شده است و همچنین در جایی که طبق متن اصلی امام صادق(ع) قید شده است، در ترجمه تنها شاهد عبارت صادق(ع) هستیم.

 

کریمی تأکید کرد: اشتباهات لفظی این ترجمه فراوان است؛ به طور مثال در ترجمه عبارت good tree معادل فارسی «درخت نیکو» آمده است در حالی‌ که این یک اصطلاح قرآنی است و باید به «شجره طیبه» ترجمه شود و واژه مقابل آن یعنی bad tree که به «درخت غیرنیکو» ترجمه شده است، باید معادل واژه «شجره خبیثه» باشد.

 

این کارشناس علوم قرآنی در ادامه گفت: در مدخل Religious Pluralism در صفحه ۲۲۳ به دوران متقدم عباسیان در ترجمه اشاره شده است، در حالی که ما دوران متقدم و متأخر عباسیان نداریم و باید گفته شود اوایل دوران خلافت عباسیان و در مدخل Mysterious Lietters در صفحه ۴۷۹ که به حروف مقطعه اشاره دارد، در ترجمه از این حروف به «ترکیبات غیرفعلی» تعبیر شده است که در اصل اینگونه نیست و در صفحه ۴۸۲ در ترجمه کتاب آمده است «اما طرفداران این نظریه نکوشیده‌اند» در حالی که باید اینگونه ترجمه می‌شد که نه تنها کوشیده‌اند بلکه کار دیگری هم انجام داده‌اند.

 

کریمی افزود: در مدخل Food and Drink ترجمه به خوردن و آشامیدن شده است؛ در حالی که منظور از این دو کلمه همان «اطعمه و اشربه» خودمان است یعنی خوردنی و نوشیدنی که البته مواردی از این دست در ترجمه این کتاب وجود دارد که از ذکر باقی آنها صرف نظر می‌کنم.

 

سخنران دیگر این نشست دکتر محمدکاظم شاکر بود که در ابتدای این جلسه به نشست نخست بررسی این دایرة‌المعارف که در خانه کتاب برگزار شد، اشاره کرد و گفت: باید بگویم که ترجمه این کتاب از جمله ترجمه‌های طراز اول در زمینه دایرة‌المعارف است که برگردان فارسی آن بسیار سخت است، اما همینطور که دکتر کریمی اشاره کرد بیشترین اشکالات در مورد ترجمه آن مربوط به واژگان آن می‌شود به عنوان مثال Statement of Muhammad که ترجمه به «عبارت محمد» شده است؛ در حالی که باید ترجمه به «سخن محمد» می‌شد و یا عبارت Pure White ترجمه به سفید شدید شده است در صورتی که باید به محض و خالص ترجمه شود.

 

شاکر ادامه داد: در جایی از عبارتی باید ترجمه به این مضمون می‌شد که عیسی(ع) باید دعا کند که خداوند مائده را فرو فرستد؛ در حالی که ترجمه شده است که عیسی خود موجب فروفرستاده شدن مائده می‌شود. در مدخل تشبیه این دائرة‌المعارف این بخش به دو قسمت تشبیه شماره یک و تشبیه شماره دو تقسیم شده است؛ در حالی که از مضمون عبارات این بخش چنین برمی‌آید که قسمت دوم به جای تشبیه باید به تجسیم ترجمه می‌شد.

 

وی در بخش دیگر از سخنان خود گفت: مثلا در جایی از این دائرة‌المعارف از واژه medicine تعبیر به این مضمون شده است که قرآن بهترین پزشک است، البته medicine هم معنای پزشک می‌دهد و هم معنای دارو؛ اما در مورد ترجمه این بخش باید به این موضوع توجه کرد که نقل از حضرت محمد(ص) است که قرآن بهترین داروست؛ پس باید از medicine ترجمه به دارو شود.

 

در پایان این نشست امیر مازیار از مترجمان این دائرة‌المعارف به توضیح در مورد کلیت ترجمه این کتاب پرداخت و گفت: ترجمه دائرة‌المعارف کار دشواری است چرا که مترجم هم باید اشراف بر زبان خارجی داشته باشد و هم اشراف بر زبان علمی.

 

وی ادامه داد: با این وجود ترجمه دایرة‌المعارف در چند مرحله به انجام می‌رسد که در وهله اول پس از ترجمه نخستین متن ترجمه شده با نسخه اصلی مقابل می‌شود و در مرحله دوم اگر مغایرتی دیده شده رجوع به متن اصلی می‌شود و در مرحله سوم ارجاعات کنترل می‌شود و ترجمه اصطلاحات و واژگان با متن اصلی هماهنگ می‌شود و در مرحله نهایی یک بار متن خوانده می‌شود و فارسی‌سازی صورت می‌گیرد.

 

مازیار در پایان سخنانش گفت: من و همکارانم همه ایرادات عنوان شده از سوی کارشناسان را صائب می‌دانیم اما باید بگویم که کار ترجمه هیچگاه بدون اشکال و ایراد نیست و ما قصد داریم در ترجمه مجلدات بعدی این کتاب موارد ذکر شده این نشست و نشست‌های دیگر پیرامون آن را لحاظ کنیم هر چند که بنای ما در ترجمه این دایرة‌المعارف اختصار‌گویی و زبان ملموس و قابل فهم برای همه مخاطبان بود.