به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایسنا؛ دومین نشست سازمان انتشارات جهاددانشگاهی به مناسبت هفته کتاب با عنوان «نشر الکترونیک و آینده آن» با حضور وهرز نوروزپور؛ پژوهشگر حوزه نشر الکترونیک، مجید قاسمی؛ مدیر پروژه فیدیبو، حامد معینی؛ پژوهشگر حقوق مالکیت فکری و فریبرز فریبرزی؛ مدیر گروه مطالعات رویدادهای فرهنگی جهاد دانشگاهی به عنوان مجری در محل خبرگزاری دانشجویان ایران برگزار شد.

در ابتدای این نشست وهرز نوروزپور – پژوهشگر حوزه نشر الکترونیک - درباره تعریف نشر الکترونیک گفت: از نظر من نشر الکترونیک را به چند شکل می‌توان تعریف کرد. اولین تعریف مربوط به تبدیل کتاب‌ها به دیجیتال و انتشار الکترونیک آن‌هاست و دومین تعریف به کتاب‌هایی برمی‌گردد که از ابتدا مستقیما به صورت دیجیتال تولید شده‌اند. این دو حیطه‌ای است که می‌توان کتاب الکترونیک را در آن تعریف کرد. هر دو نوع انتشار آثار به این شکل در دنیا سابقه طولانی دارد. در ایران نیز حدود 15 سال است که این شکل انتشار اثر شکل جدی به خود گرفته است.

این فعال حوزه نشر الکترونیک سپس درباره چشم‌انداز و سرنوشت این نشر گفت: برای این‌که بخواهیم به چشم‌انداز آینده وضعیت نشر الکترونیک نگاه بکنیم باید ابتدا یک ارزیابی از وضع امروز صنعت نشر در کشور و بین ناشران داشته باشیم. در این ارزیابی باید ببینیم ما چقدر با موضوع نشر الکترونیک فعالانه یا منفعلانه برخورد می‌کنیم.

او افزود: اگر به زنجیره تولید یک کتاب در ایران نگاه کنیم متوجه خواهیم شد که در هر بخش معضلاتی وجود دارد که باید درباره همه آن‌ها فکر شود.

نشست «نشر الکترونیک و آینده آن»

نوروزپور اظهار کرد: برای داشتن چشم‌اندازی از حوزه نشر الکترونیک ابتدا باید این سوال پاسخ داده شود که آیا ناشر ایرانی توانایی و قابلیت سرمایه‌گذاری در این حوزه را دارد یا نه؟ آیا نگرانی‌های قانونی ناشران برای ورود به عرصه نشر دیجیتال که در حال حاضر شدید است واقعی است یه نه این مقدار نگرانی لازم نیست. همچنین باید بحث‌های آموزش و اطلاع‌رسانی حل شود. در بحث کانال توزیع مشکلاتی وجود دارد و باید به این نقطه‌نظر رسید که اساسا ما چقدر کانال‌های توزیع کتاب دیجیتال داریم. آیا زیرساخت‌ها آماده هستند؟ آینده نشر دیجیتال در گرو حال است و حالِ ما اکنون چنین وضعیتی دارد. یعنی نگرانی‌ها‌ی قانونی وجود دارد و زیرساخت‌ها هم آماده نیستند.

او درباره تمایل ناشران برای رفتن به سمت نشر الکترونیک نیز گفت: باید توجه داشته باشیم که انتشارات یک بنگاه اقتصادی است که درواقع به سودآوری نگاه می‌کند، اما اگر بخواهیم این بنگاه اقتصادی را با دیگر بنگاه‌های اقتصادی مقایسه کنیم، می‌بینیم که نشر در مقابل دیگر بنگاه‌های اقتصادی ناچیز است، چون حوزه کتاب از نظر اقتصادی بسیار لاغر و آسیب‌پذیر است و خود این موضوع اولین مشکل برای خطر کردن ناشران و رفتن به سمت انتشار الکترونیک آثارشان است. این‌که آن‌ها تمام کتاب‌های منتشرشده خود را که در واقع سرمایه‌شان‌ است به صورت الکترونیک دربیاورند می‌تواند برای آن‌ها نگران‌کننده باشد. عمده نگرانی آن‌ها در واقع این موضوع است که باعث شده در وضعیت فعلی کم‌تر ناشری به سمت نشر الکترونیک برود.

نوروزپور همچنین درباره این‌که آیا نشر الکترونیک می‌تواند به افزایش مطالعه در کشور منجر شود، اظهار کرد: نشر الکترونیک می‌تواند موثر باشد. این تأثیر از دو عامل می‌آید که اولین آن در دسترس قرار دادن آثار است و بعد قیمت کتاب، که هر دو می‌تواند به افزایش مطالعه در کشور کمک کند، چون می‌تواند هر دو را تسهیل کند. همچنین در نشر الکترونیک امکان ارتباط تولیدکننده و خریدار وجود دارد ولی در حالت فعلی این امکان برای مخاطب و تولیدکننده وجود ندارد.

او همچنین درباره بحث حقوق مؤلف گفت: بخش عمده‌ای از موضوع رعایت حقوق مولف به موضوع فرهنگ‌سازی برمی‌گردد و ترس از قانون جایگاه کمتری از موضوع فرهنگ‌سازی دارد. نهادینه شدن فرهنگ در حوزه نشر الکترونیک موضوع مهمی است و بعد از آن سیاست‌گذاری‌هاست.

این پژوهشگر نشر الکترونیک گفت: طبیعی است که باید حمایت‌ها از حوزه نشر الکترونیک مثل نشر کاغذی وجود داشته باشد، چون بخش خصوصی نمی‌تواند زیرساخت‌ها را ایجاد کند و دولت باید وارد این بخش شود. فراهم کردن زیرساخت‌ها وظیفه بخش خصوصی نیست.

حامد معینی - پژوهشگر حقوق مالکیت فکری – نیز که در این نشست حضور داشت، به موضوع قراردادها و معاهده‌های بین‌المللی در زمینه‌ مسائل حقوقی آثار الکترونیک در دنیا پرداخت و گفت: تا قبل از سال 1999 در حوزه نشر الکترونیک هیچ قانونی وجود نداشته است. در ایران در سال 1379 اولین‌بار موضوع نشر الکترونیک به نوعی مطرح شد. با این حال هنوز هم ما حق در دسترس عموم قرار دادن آثار را که موضوع نشر الکترونیک است در قانون پیش‌بینی نکرده‌ایم. البته این به آن معنی نیست که در کشور ما هیچ حقوقی برای این موضوع در نظر گرفته نشده است.

نشست «نشر الکترونیک و آینده آن»

او اظهار کرد: طبق قانون سال 1348 آثاری که برای اولین‌بار در ایران تولید و منتشر می‌شوند به نوعی قابل دفاع هستند و می‌توان به نوعی از این قانون در عرصه نشر الکترونیک نیز استفاده کرد. منتها هنوز به طور مشخص قانونی درباره نشر الکترونیک وجود ندارد.

این پژوهشگر حقوق مالکیت فکری همچنین درباره پیگیری موضوع حقوقی خرید انحصاری گفت: طبق قانون 1348 اگر حقی شناسایی نشده باشد نمی‌توان برای کسی که انحصار توزیع و پخش آثار خارجی را خریده حق پیگیری متصور بود.

معینی سپس درباره شیوه‌های جدید حمایت ناشر در بحث نشر الکترونیک اظهار کرد: اولین کاری که در این زمینه باید صورت بگیرد اطلاع‌رسانی است، چون هنوز خیلی از ناشران چیز زیادی از قضیه نمی‌دانند. این موضوع را می‌توان با اطلاع‌رسانی حل کرد. دوم این‌که ابزارهای فنی کار مغفول واقع شده است. نشر الکترونیک یک موضوع انتزاعی نیست و با ابزارهای فنی باید تقویت شود. مثل این نکته که آثار حوزه نشر الکترونیک می‌تواند تنها قابل دانلود باشد یا قابل خواندن. این‌ها موضوعاتی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد.

او گفت: این‌که مردم چقدر از حقوق خود آگاهی دارند یک بحث است و این‌که معیارهای تعیین مصادیق چیست، بحث دیگری. بنابراین مشکلی که الان وجود دارد مصادیق و معیارهای حقوق مولف است که تعریف مشخصی ندارد. به طور مثال می‌بینیم برخی از فیلمنامه‌نویسان مطرح می‌کنند فردی طرح فیلمنامه‌ آن‌ها را دزدیده است که معمولا هم درست نیست، چون برای تشخیص این ادعا معیارهایی به‌وجود آمده است که براساس آن‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که معیار اصالت و اوریجینال بودن اثر است.

او در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: البته در همه جای دنیا مشکلات قانونی نشر الکترونیک وجود دارد، اما آن‌ها نهادی به‌وجود آورده‌اند که مسائل را رصد می‌کند.

در ادامه این نشست، مجید قاسمی - مدیر پروژه فیدیبو - درباره چشم‌انداز و مشکلات نشر الکترونیک گفت: ابتدا باید تعریف مشخصی از نشر الکترونیک وجود داشته باشد، اما با توجه به آشفتگی‌هایی که مثلا در سالن نشر الکترونیک نمایشگاه کتاب سال گذشته دیده شد می‌توان نتیجه گرفت که هنوز در ایران تعریف مشخصی درباره نشر الکترونیک وجود ندارد.

او درباره آینده نشر الکترونیک در ایران افزود:‌ نشر الکترونیک در ایران خیلی آینده متفاوتی از بقیه دنیا ندارد. ورود به این عرصه در همه جای دنیا باعث افزایش سرانه مطالعه شده است. به طور مثال در آمریکای شمالی باعث شده سرانه مطالعه از 11 عنوان کتاب به 22 عنوان برای هر فرد برسد. همچنین نشر الکترونیک باعث دسترسی آسان‌تر مخاطبان به کتاب‌ها شده است. از سویی باعث شکل‌گیری تجارت‌های میلیون‌دلاری و رونق اقتصادی در حوزه نشر شده است. بالا رفتن کیفیت آموزش از دیگر خصوصیات توسعه نشر الکترونیک است. همه این اتفاقات می‌تواند در ایران هم رخ بدهد، اما چیزی که در این‌جا مانع بزرگ پیشرفت شده مباحث قانونی است که می‌تواند با یک عزم جدی حل شود.

قاسمی در بخش دیگری از این نشست به مشخص نبودن حدود و معیار حقوق مؤلف در ایران اشاره کرد و گفت: به طور مثال وقتی در ایران خلاقیتی عرضه می‌شود این خلاقیت به راحتی می‌تواند از سوی دیگران مورد استفاده قرار ‌گیرد. در این حالت فرد خلاق صرفا جاده صاف‌کن دیگران شده است. فاجعه دیگر این است که وقتی ناشری کتابی را تولید می‌کند یک شرکت به راحتی و بر مبنای آن، اثر، فیلم یا انیمیشنی تولید می‌کند که اتفاقا هر دو هم مجوز می‌گیرند و در این بین کسی نیست که رابطه‌ای مشخص بین این دو برقرار کند.

این فعال حوزه نشر الکترونیک همچنین گفت: نشر الکترونیک دوای درد مشکلات زیادی از جمله توزیع آثار به مخاطبانی است که هرگز نمی‌توانند به برخی از آثار دسترسی داشته باشند. تنها مشکل این حوزه موانع قانونی است.

او سپس درباره فعالیت‌هایی که این روزها در مجموعه فیدیبو برای اطلاع‌رسانی در حوزه حمایت از نشر الکترونیک انجام می‌شود، گفت: در حال حاضر ما در کنار فیدیبو یک کمپین رصد ایجاد کرده‌ایم که در آن پیگیر مسائل و مشکلات ناشران در موضوع انتشار بدون مجوز آثارشان در فضای مجازی شده‌ایم. نتیجه این کار بعد از 10 ماه این شده که توانسته‌ایم بسیاری از کتاب‌هایی را که به صورت غیرقانونی در فضای مجازی ارائه می‌شده‌اند جمع‌آوری کنیم. در حال حاضر بیش از 138 ناشر عضو این کمپین هستند.

قاسمی درباره تشویق ناشران و مصرف‌کنندگان کتاب‌های الکترونیک هم گفت: گمان می‌کنم نشر الکترونیک یک اجبار است و اکوسیستمی است که خودش جزییات خودش را درست می‌کند. تنها کاری که می‌توان در این قضیه کرد این است که سیستم قضایی بحث قانونی آن را درست کند.

نشست «نشر الکترونیک و آینده آن»

نشست «نشر الکترونیک و آینده آن»

نشست «نشر الکترونیک و آینده آن»