به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایسکانیوز؛ سی دی سالگرد درگذشت نخست وزیر انقلاب، مهندس مهدی بازرگان است. اهمیت مهندس بازرگان به کارنامه سیاسی ایشان محدود نبوده و در زمینه‌های فکری نیز میراثی قابل توجه از خود باقی گذاشتند. در مصاحبه‌ای کوتاه با مهندس هاشم صباغیان به مرور این میراث پرداختیم.

در مواجهه با میراث فکری بازرگان، آیا مخاطب با یک منظومه فکری مواجه است یا میتوان از بازرگان‌ها سخن گفت؟
مرحوم بازرگان شخصیتی بود که بر حسب اعتقاداتی که نتیجه سالها مطالعه و تحقیقات ایشان بود عمل می‌کرد. تا پبش از پیروزی انقلاب، ایشان بیش از پنجاه سال به مطالعه و تحقیق پرداخته بود. به اعتقادات برآمده از تحقیقات خود عمل کرده بود و هزینه‌های بسیاری هم برای این پایبندی پرداخته بود. مرارت‌های حاصل از این اعتقادات، به صورت زندان دامنگیر او شده بود. زمانی هم که به نخست‌وزیری تعیین شدند و شورای انقلاب با رای قاطع ایشان را برگزیدند، خطاب به شورا گفت که می‌دانید که چه شخصی را برای نخست‌وزیری انتخاب کردید. نظرات فردی برای من حجیت ندارد. من در چهارچوب قانون حرکت می‌کنم. تا آخر عمر هم با این اندیشه حرکت می‌کرد و سن و شغل و مقام باعث زوال آن نشد.

پیش از انقلاب، یکی از مولفه‌های اصلی اندیشه مهندس بازرگان تعهد و مسئولیت دیندارانه برای دخالت در امور سیاسی بود. آیا این مولفه در اندیشه ایشان دچار تغییر شد؟
مهندس دگماتیست نبود. بگذارید با یک مثال مسئله را روشن کنم. ایشان از اعضای شورای مرکزی نهضت بودند که در آن افرادی همچون من که حدود سی سال از ایشان جوانتر بودم نیز عضو بودند. اگر مطلبی تصویب می‌شد، ایشان هم تابع نگاه اکثریت بود. در مورد سخنرانی آخر ایشان در انجمن نیز بعضی ایراد گرفتند که نیاز به بازبینی دارد. ایشان هم پذیرفت و سمیناری تشکیل شد که در آن به پاره‌ای انتقادات پاسخ گفتند و بعضی را پذیرفتند. اینگونه نبود که تفکر و نظرات خود را دائمی بدانند.

اما در نهایت فعالیت اجتماعی را از وظایف دیندارانه می‌دانستند؟
ایشان یکی از وظایف دینداری را شرکت در مراسم سیاسی و اجتماعی می‌دانستند. اساسا علت تشکیل نهضت آزادی، تاسیس حزبی سیاسی با بنیادهای دیندارانه بود.

بله اما اگر از عقیده ی ایشان در زمان تاسیس نهضت بگذریم، آیا در سخنرانی انجمن با عنوان «آخرت و خدا، هدف بعثت انبيا» هم ایشان همچنان به این نگاه پایبند بودند؟
ایشان ایده اولیه را اصلاح کرد. حتی لغت «تنها» را از عنوان سخنرانی، یعنی « آخرت و خدا، تنها هدف بعثت انبيا» حذف کرد.

به عنوان سخن آخر، اگر نسل جوان خواهان مطالعه آثار ایشان باشد، شما چه کتاب یا کتاب‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
بنیاد فرهنگی بازرگان،‌ چنانکه می‌دانید به منظور نشر آثار ایشان تاسیس شده است. از آثار ایشان بیست و چهار جلد منتشر شده است و هنوز چند جلدی به تکمیل این مجموعه مانده است. برای دستیابی به یک تصویر کلی، یک محقق نیز باید مجموعه این آثار را بررسی کند.
در نهایت اجازه دهید بحث را با خاطره از ایشان به پایان ببریم. مهندس همواره از وقت خود نهایت استفاده را می‌کردند. حتی زمانی که برای عمل قلب در حال مسافرت به بلژیک بودند، در هواپیما نیز آثاری را به رشته تحریر در آوردند. یعنی حتی از وقت خود در هواپیما و در آخرین مسافرت هوایی خود  استفاده می‌کردند. ایشان چنانکه می‌دانید در فرودگاه بر اثر سکته قلبی درگذشتند.