به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ تعزیه هنری اصیل و یک نمایش آیینی است. با وجود اینکه تعزیه بازمانده‌ای از گذشته قومی و مذهبی ما است و هنری مختص به کشور و فرهنگ خودمان دارد اما کمتر دیده می شود که پژوهش و تحقیقی کامل و جامع در خصوص آن انجام شده باشد.

به‌عنوان مثال اگر بخواهیم بدانیم که خاستگاه تعزیه کجاست ممکن است با مطالب مختلفی در منابع گوناگون روبه‌رو شویم و حتی در نهایت از اجماع و مقایسه آن‌ها به یک تاریخ یا مکان خاص نرسیم.

به‌هر روی در سال‌های اخیر با توجه به اینکه هنر نیز کم کم در حال فراموشی و در معرض آسیب های فراوانی چون تحریف و ریزش مخاطب است، کمتر دیده می شود که کسی به دنبال پژوهش و تحقیق در این خصوص باشد در حالیکه شاید همین پژوهش ها در کاهش آسیب ها و فراموشی این هنر اصیل آئینی مذهبی موثر باشد. کاری که به تازگی یکی از تعزیه خوانان و پژوهشگران این حوزه در شهرستان اراک انجام داده و کتابی کامل و جامع در باب تعزیه به علاقمندان و اجراکنندگان تعزیه ارائه داده است. اسماعیل مجللی پژوهشگر، تعزیه خوان و از همکاران حوز هنری استان مرکزی از سال ۸۹ اقدام به تحقیق و پژوهش برای تالیف این کتاب کرد و تا سال ۹۶ به این کار ادامه داد. هم اکنون کتاب او منتشر شده و در دسترس علاقمندان قرار گرفته است.

شاید بتوان کتاب او را نخستین و تخصصی ترین کتاب پژوهشی تعزیه دانست زیرا در حوزه های مختلفی چون مرثیه سرایی در عزای امام حسین (ع) در ادبیات کهن فارسی، زمان و مکان دقیق شکل گیری تعزیه خوانی در ایران، عزاداری ها و سوگواری های نمایشی با محوریت عاشورا در مناطق مختلف کشور، علل و عوامل پیدایش تعزیه، بررسی وضعیت ادبیات، نمایش، موسیقی، معماری و نقاشی ایران در هنگام شکل گیری تعزیه، نقش زنان، میرزاها، ملاهای مکتبدار، خوانین، ارباب ها و سایر تیپ های عمومی در شکل گیری تعزیه، تعزیه خوانی در میان ترک ها، اعراب، اقوام لر و سایر اقوام ایرانی و ۳۱ استان کشور از گذشته تا امروز، شباهت داستان ها و قصه های سنتی ایران با تعزیه، اجرای تعزیه های سیار، کیفیت تعزیه خوانی درشهرها و روستاها، شاعران نسخه های تعزیه، آرای متفکران، منتقدان ادبی و اندیشمندان قرن بیستم در تعزیه، انطباق تعزیه ایران با تراژدی های یونان باستان، نمایش های قرون وسطی، میسترهای فرانسه و میرآکل های انگلیس، نقش انقلاب اسلامی در پیشبرد تعزیه و صدها نکته ناگفته و ناشنیده از تعزیه عناوینی هستند که در این کتاب به آن ها پرداخته شده است.

در ادامه گفتگویی «اسماعیل مجللی» می‌آید:

مجللی درباره تالیف کتابش گفت: اولین دلیل برای تالیف این کتاب علاقه شخصی من بود زیرا سال هاست در این حوزه فعال هستم و ضرورت آن را احساس می کردم.

وی ادامه داد: در خصوص تعزیه در سال های اخیر هیچ پژوهشی انجام نشده بنابراین اغلب منابع قدیمی هستند و همان ها نیز در بازار وجود ندارند. اغلب کتاب هایی هم که در حال حاضردر حوزه تعزیه تالیف می شود مربوط به نسخه های تصحیح شده است و تا کنون کار پژوهشی به طور کامل در این خصوص نشده است و منابع کامل و دقیق در اختیار علاقمندان و تعزیه خوانان نبود.

این پژوهشگر تعزیه ادامه داد: از طرفی نبود این منابع باعث شده بود تا اظهار نظرهای مختلفی که اغلب پشتوانه علمی نداشت و بیشتر بر پایه حدس و گمان بود که از سوی برخی تعزیه خوان ها عنوان می‌شد. بنابراین تصمیم گرفتم تا به بررسی این ادعاها و اظهار نظرها در این کتاب بپردازم که بیشتـر آنها را با دلیل و مدرک مستند و علمی مورد نقد قرار داده و رد کرده ام.

مجللی توضیح داد: در خصوص تعزیه نکات و مطالبی وجود دارد که تا کنون در هیچ کتاب و منبعی نیامده است در این کتاب نزدیک به ۲۰۰ تا ۳۰۰ نکته جدید آورده شده است.

وی با بیان اینکه یکی از بخش های مهم کتاب پرداخت به تعزیه در مناطق و استان های مختلف کشور است، گفت: در این بخش نحوه اجرای تعزیه در هر استان به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است و به بررسی تعزیه در میان اقـوام و استان های مختلف از گذشته تا امروز پرداخته شده و نقاط ضعف و قدرت، ویژگی های منحصر بفرد، افراد تاثیرگذار هر منطقه آورده شده است.

این پژوهشگر و محقق اراکی گفت: تعزیه ایران مانند تابلوی رنگارنگی است که هر استان یک بخش از آن را رنگ آمیزی کرده است حالا ممکن است نقش هر استان در آن متفاوت باشد و در این تابلو رنگارنگ پررنگ یا کمرنگ باشد.

مجللی توضیح داد: اهمیت این بخش از آن جهت است که دیده می شود برخی ادعا می کنند که استان و منطقه آن ها مهد تعزیه است در حالیکه ادعاها و اظهار نظرها بدون مدرک، سند و پیشینه علمی است؛ ولی این بررسی نشان می دهد که تعزیه مختص به کل ایران است نه یک استان یا قوم خاص در واقع کلیت اجرای تعزیه در تمام مناطق ایران یکی است و تنها در برخی جزئیات تفاوت هایی وجود دارد.

وی در پاسخ به این سئوال که نحوه پژوهش در سراسر کشور برای او چقدر زمان برد و چگونه بوده، گفت: تحقیقات و پژوهش برای نوشتن این کتاب هفت سال ادامه داشت از طرفی خود من حدود سه دهه است که در زمینه تعزیه خوانی و پژوهش در باب آن فعال هستم بنابراین به شرایط تعزیه در بیشتر مناطق کشور آشنایی داشتم و این آگاهی به من خیلی کمک کرد.

این پــژوهشگر اراکی در خصـوص برخی از بخش های دیگر کتاب گفت: یکی از بخش های کتاب به بررسی شباهت داستان و قصه های سنتی ایران با تعزیه و وجه شباهت و افتراق آن پرداخته است. بررسی های این بخش نشان می دهد که ساختار تعزیه شبیه ادبیات داستانی است.

مجللی ادامه داد: نکته مهم دیگری که شاید تا به حال به آن پرداخته نشده بود، بررسی آرا و نظرات اندیشمندان غربی در مورد تعزیه بود. قطعا بسیاری از ما شنیده ایم که مثلا فلان اندیمشندان غربی در مورد تعزیه چنین نظری دارد و یا مثلا نظریــه فاصله گذاری برشت که به تعزیه ارتباط داده می شود. این موارد در این کتاب بررسی و درستی یا نادرستی آن مورد بحث قرار گرفته است.

نویسنده کتاب «شبیه نامه» اضافه کرد: بیشتر این آرایی که ما به تعزیه نسبت می دهیم مربوط به اندیشمندان غربی قرن بیستم هستند در حالیکه تعزیه هنری است که در قرن نوزدهم شکل گرفته و رونق داشته است من سعی کردم در این کتاب این نظریه ها را بررسی و بسیاری را با دلیل علمی و مستند آن ها را رد کنم.

مجللی ادامه داد: اگر علاقمند به تعزیه بوده و تلاش کرده باشید که به تاریخ دقیق پیدایش آن برسید می بینید که در مورد آن اظهار نظرهای مختلفی وجود دارد و هر فردی عددی می دهد مثلا یکی می گوید در شهر ما از زمان اجداد پدری‌ام تعزیه بوده است یکی دیگر می گوید قرن هاست که تغزیه درر روستا یا شهرشان انجام می شود.

وی ادامه می دهد: سعی شد در این کتاب تاریخ مشخصی و دقیقی از آغاز تعزیه با توجه به بررسی ادبیات، هنر، نمایش، موسیقی، معماری و هنری ایران برسیم که با توجه به منابع و بررسی های انجام شده این هنر مربوط به قرن نوزدهم و دوره قاجار است.

مجللی ادامه داد: برای نوشتن این کتاب ۳۸۰ تا ۳۹۰ مجلس مطالع شده و در کنار آن ها وقف نامه، یادداشت های مختلفی در مناطق متفاوت کشف و مکتوب شد همچنین نزدیک به ۵۲۵منبع کتابخانه ای مورد بررسی قرار گرفت تا به بخش های مختلف و زوایای نپرداخته شده تعزیه ایران پرداخت.

وی اضافه کرد: من در این کتاب به دنبال بیان تاریخ شیعه نبوده ام بلکه به طور اختصاصی به تعزیه پرداخته ام و هیچ نکته و سخنی در کتاب مذکور بدون سند و بر اساس فرضیه و حدس و گمان آورده نشده است.

مجللی اظهار کرد: من مطمئن هستم علاقمندان به تعزیه با خواندن این کتاب دیگر به هیچ منبع دیگری نیاز ندارند و مهم تر اینکه در این کتاب به طور کامل ثابت کرده ایم که تعزیه یک هنر است.