به گزارش فرهنگ امروز به نقل از شبستان؛ ابراهیم مقیمی، رییس انجمن مخاطره شناسی ایران در پاسخ به این سوال که محیط زیست در دین مبین اسلام چه جایگاهی دارد و آیا اساسا به این مساله و اهمیت آن اشاره ای شده است یا خیر؟، گفت: در بحث مربوط به زیست و محیط زیست در قرآن کریم بیش از هفت آیه به کلمه محیط اشاره داشته و بر این مساله تاکید کرده است که چند مورد از آن در خصوص ارتباط زنده با محیط زیست است.

وی ادامه داد: اما در متن قرآن و آیات دیگر استفاده از کلمه محیط نشده اما مفاهیم و مضامین، بنیان کننده این است که محیط و آنچه ما تحت عنوان محیط زیست یاد می کنیم، جایگاه و اهمیت ویژه در اسلام دارد. از این نظر باید در تمام آموزه های دینی و عمومی ما و حتی آموزه های دانشگاهی، این مساله پیگیری و واکاوی شود.

مقیمی تصریح کرد: به طور مثال در آیه ۶۱ سوره مبارکه هود خداوند می فرماید:: وَ إِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُّجِيبٌ؛ و به سوى [قوم] ثمود برادرشان صالح را [فرستاديم] گفت اى قوم من خدا را بپرستيد براى شما هيچ معبودى جز او نيست او شما را از زمين پديد آورد و در آن شما را استقرار داد پس از او آمرزش بخواهيد آنگاه به درگاه او توبه كنيد كه پروردگارم نزديك [و] اجابت‏كننده است"؛ در حقیقت کلمه «فاستغفروه» اشاره به بدآموزی هایی که انسان از محیط زیست خود داشته است، می کند و مطابق با این آیه در عین حالی که ما موظف به عمران و آبادی زمین شده ایم، باید بدانیم زمین هم بدین منظور گسترانیده شده است.

مدیر گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه تهران بیان کرد: یا در آیه ۲۲ سوره مبارکه بقره اشاره شده است: "الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاء بِنَاء وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَّكُمْ فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلّهِ أَندَادًا وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ؛ همان [خدايى] كه زمين را براى شما فرشى [گسترده] و آسمان را بنايى [افراشته] قرار داد و از آسمان آبى فرود آورد و بدان از ميوه‏ ها رزقى براى شما بيرون آورد پس براى خدا همتايانى قرار ندهيد در حالى كه خود مى‏دانيد"؛ فراش آن چیزی است که بر آن قرار داده شده و پایه و اساس سکنای انسان است و آنچه که از آن تبلور محیط و تظاهر محیط است به عنوان فرش هایی است که برای انسان گسترانیده شده است. همچنین در آیات چهارم سوره مبارکه نمل و دهم سوره مبارکه زخرف زمین محلی امن و مهد  تعریف شده است. بر این اساس امنگاه همان زمین است که خدا برای انسان آفریده و مهد، گهواره ای است که بود و نبود انسان در آن تعریف شده است.

به گفته رییس انجمن مخاطره شناسی ایران لذا ما مستندات و شواهدی داریم که در قرآن اشاره به مساله محیط زیست به شکل کلی و عمومی می کند. حال اگر تا کنون در اسلام بر این بخش کمتر بحث شده است، قصور آن از جانب ما مسلمانان است.

وی با تاکید بر اینکه معتقدم این قصور از طرف مراکز دینی، حوزه های علمیه، دانشگاه ها، حاکمیت در این زمینه و دولت هایی که تا کنون تشکیل شده اند، رخ داده است، بیان کرد: دانشگاه الازهر مصر، مرکز مطالعات اسلامی لندن، مراکز دینی و علمی لبنان و ... همگی باید روی این موضوع فکر کنند؛ در حقیقت قرآن مخزنی است کشف نشده، از نظر اهمیتی که به مساله محیط زیست داده است و اینکه ما قصور کرده ایم دلیلی نمی شود که آیندگان هم محکوم به این قصور شده باشند.

مقیمی با بیان اینکه زمینه اساسی و بنیادین محیط زیست در قرآن مطرح است و این موضوع متعلق به امروز و دیروز نیست، ابراز کرد: در واقع محیط زیست و طبیعتی که یاد می کنیم، بحث های آن ریشه در فلاسفه پیش از اسلام دارد و دعوای سقراط و افلاطون و ارسطو به نحوی اما کلی تر در این باره است. همچنین، مفاهیم انسان و طبیعت ریشه در فلاسفه غرب و پیش از اسلام هم دارد و از این مساله تاثیر گرفته اند. لذا بحث از محیط زیست امری فطری است و نباید نگاه به مساله محیط به عنوان امنگاه و مهد و گهواره ای که انسان در آن تبلور یافته و تکامل پیدا می کند را امری مقطعی و مربوط به یک مکتب خاص بدانیم.

وی در ادامه گفت: در حقیقت این امر با فطرت انسان ها همراه است به همین دلیل در همه ادیان و آموزه های انسانی و علوم به طور کلی بحث از آن دیده می شود منتها در جوامع فراز و نشیب های متفاوتی دارد و ما در ایران بر این بخش از قرآن کار اساسی نکرده ایم.

این استاد دانشگاه یادآور شد: در سال ۷۱ یا ۷۲ خدمت آیت الله جوادی آملی تلفنی داشتیم در این زمینه که محیط در اسلام و به خصوص محیط زیستی تفسیر می شود چه جایگاهی دارد؟ استاد بیان کرد این بحث بسیار بسیط و راه برای تحقیقات در این زمینه بسیار باز است.

وی با بیان اینکه بنابراین از چنین اندیشمندانی و دیدگاه هایی باید حمایت کرده و دانشمندانی را به کار کشف مفاهیم بنیادین محیط زیست در قرآن گمارد، تصریح کرد: به نظر من آنچه امروز داریم بیانگر این نیست که ما بر اساس شناخت از محیط، با محیطمان برخورد کرده ایم بلکه یک بیگانگی از محیط که جزء کوچکی از آن ممکن است در یک باکتری یا ویروس تعریف شود و یک جزء بزرگ و کلان آن نظام شمسی و کیهانی است، همه اینها قابل بحث و رصد در مفاهیم قرآنی است. لذا ما از یک مخزن لایزال و بی بدیل، اما کشف نشده و مغفول مانده نسبت به زمان خود برخورداریم.

مدیر گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد:  امروز توجه به مساله محیط زیست کمتر شده و پایه و اساس اقتصاد معیشتی جوامع قرار گرفته است؛ بنابراین باید در آموزه ها و سیاست ها تجدید نظر کرده و بررسی کنیم آموزش های ما در خصوص محیط زیست تا چه اندازه می تواند به نسل و جوامع آینده کمک کند و تا چه میزان به حفظ و صیانت از محیط زیست در شرایط امروزی یاری دهد.