فرهنگ امروز/ سعید ماخانی/ مترجم کتاب:
در سرشت اندیشۀ سدههای میانه
ضربالمثلی لاتینی میگوید: ad impossibilia nemo tenetur/ هیچکس به ناممکن محکوم نیست. هرچند نوشتن و پژوهش در باب اندیشۀ سدههای میانه ممکن است «ناممکن» به نظر برسد، اما حکمای میانسدهای به ما یادآوری کردهاند که ما محکوم به ناممکنِ فهم سدههای میانه نیستیم. پس گمان میکنم که نباید از مواجهه با سدههای میانه بهراسیم، باید با وجود پیچیدگیهای فکری آن، با حوصله به سراغ آن برویم. شاید بهترین روش برای مطالعۀ فلسفه سدههای میانه را لئو اشتراوس به ما پیشنهاد کرده باشد: «دقیق و هوشمندانه.» دقیق به این معنا که نباید جزئیات را از نظر دور داشت و هوشمندانه به این معنا که توجه به جزئیات نباید ما را از فهم کل بازدارد؛ ازاینروی، جذابترین وجه اندیشۀ دوران میانه همین دیالکتیکِ جزء و کل است.
اندیشمندان میانسدهای حاضر نبودند کوچکترین جزئی را نادید بگیرند و آن را با هوشمندی تمام در تدوین یک کلیت به کار میبردند. والتر اولمان، پژوهشگر سرشناس اتریشی در اندیشۀ سیاسی سدههای میانه، این دیالکتیک را در تعبیری جذاب توصیف کرده است: چشمانداز کلگرایانه/the wholeness point of view. چشمانداز کلگرایانه به ساختار کلان اندیشه در سدههای میانه اشاره دارد. اولمان بهاحتمال نخستین کسی بود که عنوانی قابل تأمل را برای توصیف ساختار کلان اندیشه و نیز ارگانیسم یکپارچۀ اجتماع مسیحی در سدههای میانه به کار برد تا این دیالکتیک را به تصویر بکشد؛ بر این اساس، حکومت و اصول بنیادین آن از پایه و اساس بهعنوان اجزای درونیِ آموزههای جاری مسیحیت در نظر گرفته میشدند و عنصر جداییناپذیر اخیر را در اندیشه و عمل اعمال میکردند. این چشمانداز کلگرایانۀ مسیحیت بود که داغ خود را بر تمام وجوه اندیشه زد و منظومۀ فکری خود را بر گسترهای وسیع و بر تاریخ سدههای میانه حک کرد. پس سپهر سیاست در محدودۀ آموزههای جامع مسیحیت معنا مییافت و چارهای جز تبعیت از اصول و قواعد برینِ کلیسایی نداشت.
بر این اساس، مفهوم چشمانداز ایدۀ اجتماع مسیحی بهعنوان ارگانیسمی یکپارچه، وحدت در اندیشه را صورتبندی کرد که تعالیم مسیحیت در رأس آن قرار داشتند؛ بنابراین فلسفه سیاسی سدههای میانه را باید در ذیل چنین دیالکتیکی فهمید.
در اندیشۀ سیاسی سدههای میانه در زبان فارسی
هرچند آثار بسیاری در فلسفۀ سدههای میانه در زبان فارسی در دسترس است، اما این شامل اندیشۀ سیاسی در سدههای میانه نمیشود. بیتوجهی به چنین بحثی نشان از عدم درک صحیح ما از جایگاه سیاست نظری در تحولات فکری در سدههای میانه دارد. در دوران میانه، جدال در مناسبات قدرت، بهعنوان موضوعی بنیادین در علم سیاست، منشأ بسیاری از تحولات و دگرگونیها بوده است؛ در نتیجه، بیتوجهی به آن نه تنها مانع فهم صحیح ما از تاریخ سدههای میانه خواهد شد، بلکه مواجهۀ نزدیک با جدال سنت و مدرنیته بهعنوان نقطۀ عزیمت فهم غرب، محقق نخواهد شد. یگانه اثر مستقلی که از این موضوع در دست قرار گرفته بود رسالۀ « مفهوم ولایت مطلقه در اندیشۀ سیاسی سدههای میانه» به قلم جواد طباطبایی بود، همانطور که در مقدمۀ اثر آمده، فصلی از کتابی است که قرار بود بعداً منتشر شود. این کتاب بعدها با نام «جدال قدیم و جدید» منتشر شد و آن رساله فصلی از کتاب را به خود اختصاص داد.
مهمترین ضعف این رساله که در مقدمۀ ترجمهای که بهزودی منتشر خواهد شد اشاراتی دقیقتر بدان خواهد شد،[۱] اتکای بیش از حد به منابع قدیمی و بیتوجهی به تفاسیر جدید در فلسفۀ سیاسی سدههای میانه است. هرچند جدال بر سر حدود قدرت در اقتدار روحانی و اقتدار دنیوی و نیز تنظیم رابطۀ آن دو، بخش مهمی از اندیشۀ سدههای میانه را به خود مشغول کرده بود، اما علاوه بر این جدالهای نظری مهمی مانند جدال بر سر مسئلۀ کلیات در منطق، نتایج قابل ملاحظهای به دنبال داشته که اثر مذکور بدان بیتوجه بوده است. هر اثر جدیدی در اندیشۀ سیاسی سدههای میانه باید این وجوه را مدنظر داشته باشد.
فلسفه سیاسی سدههای میانه[۲]
هرچند این رساله بسیار مختصر است و شاید از منظر سطح فنی بحث پیچیدگیهای ضروری اندیشۀ میانسدهای را پوشش ندهد، اما میتواند زمینهای برای آغاز بحث باشد؛ چراکه نویسندگان آن از پژوهشگران مهمی در اندیشۀ سیاسی سدههای میانه در آکادمیهای غربی هستند و گزینش مطلب توسط ایشان بهگونهای است که میتواند زمینۀ مناسب مطالعه را در خواننده ایجاد کند. این رساله با وجود حجم اندکش موضوعاتی مانند اندیشۀ سیاسی آبای کلیسا، اندیشۀ سیاسی کارولَنژی، اندیشۀ سیاسی حقوقدانان شرع، تأثیر ارسطو، اندیشههای شورایی و اندیشۀ سیاسی جریان مَدرسگرایی جدید در اسپانیا را دربر میگیرد. ازاینروی، هدف اصلی از ترجمۀ این اثر ارائۀ مختصر آشنایی ایرانیان با بحث بود تا بعداً مهیای آثار جدیدتر و مفصلتری باشند. مترجم در همین راستا، ترجمۀ آثاری چند در اندیشۀ سیاسی سدههای میانه را در دستور کار خود دارد و امید دارد تا سال آتی تعدادی اثر مهم در این موضوع را به چاپ برساند.
[۱] . مشخصات کتابشناختی این اثر که بهزودی توسط انتشارات مانیا هنر روانۀ بازار خواهد شد بدین قرار است:
- John. B. Morrall, Political Thought in Medieval Times, University of Toronto Press, ۱۹۹۴.
[۲] . John Kilcullen and Jonathan Robinson, “Medieval Political Philosophy”, the Stanford Encyclopedia of Philosophy, Summer ۲۰۱۸ Edition.
مشخصات کتاب:
دیباچهای بر فلسفه سیاسی سده میانه
جان کیلکولن و جاناتان رابینسون
مترجم: سعید ماخانی
ناشر: مانیا هنر
تعداد صفحه: ۱۳۲ صفحه
قیمت: ۲۰ هزار تومان
نظر شما