فرهنگ امروز/فاطمه امیراحمدی: پیشرفتهای دنیای امروز در حوزهی رسانههای دیجیتال و در فضاهای مجازی باعث شده است تا رسمالخط و زبان فارسی با چالش جدیدی مواجه باشد که مسئولین و دستاندرکاران این امر را به تکاپو برای حل این معضل نو انداخته است. موضوع گفتوگوی خبری 22:30 دیشب در همین رابطه بود. مهمان برنامه دکتر غلامعلی حدادعادل رییس فرهنگستان ادب و زبان فارسی در اینباره به سوالات پاسخ داد که مشروح آن در ادامه میآید.
غلامعلی حدادعادل رییس فرهنگستان ادب و زبان فارسی درباره نقش، جایگاه و اهمیت زبان گفت: قبل از پاسخ به این سوال در ابتدا باید از مقام معظم رهبری تشکر کنم که همواره پشتیبان زبان فارسی بودهاند. به ویژه در دیدار اخیر اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی با ایشان، درباره زبان فارسی صحبت کردند و هشدارهایی به مسئولین این امر دادند.
وی در ادامه بیان داشت؛ زبان فارسی، رکنی از ارکان هویت ملی ما ایرانیان است. چیزی که ملتی را از ملت دیگر متمایز میکند و هویت جداگانهای به آنها میبخشد مجموعهی خصوصیات ویژهی آن ملت است که هویت آنها نیز محسوب میشود. یکی از این خصوصیات زبان هر ملتی است. هویت ما ایرانیان این است که ما یک ملت مسلمان، با اعتقادات و باورهای خود هستیم؛ و اتحادی که از روحیهی ملی ما نشات گرفته است. دیگر چیزی که به ما به عنوان یک ایرانی هویت میبخشد زبان و ادبیات کهن فارسی است و نیز تاریخ مشترکی است که با یکدیگر داریم. سنت، آداب و رسوم، اخلاق، ارزشها و در یک کلمه، فرهنگی است که ما داریم. و جلوهگاه تمام این ویژگیها در زبان ما نهفته است؛ یعنی در زبان فارسی متجلی میشود.
رییس فرهنگستان ادب و زبان فارسی گفت: زبان ما جزیی از هویت ما در جهان امروز است. و ما باید توجه داشته باشیم که زبان فارسی، یک سرمایه بزرگ برای ملت ایران است، مثل منابع طبیعی. اما تفاوت آنها در این است که زبان همچون منابع طبیعی به طور طبیعی و خارج از ارادهی ما به وجود نیامده است. بلکه پدران و نیاکان ما در اینباره تلاش و کوشش بسیار کردهاند تا این زبان به بالندگی خود رسیده است. اجداد ما آن را رشد دادهاند و روز به روز دقیقتر و ظریفتر کردهاند و آن را برای بیان اندیشهها تواناتر کردهاند. زبان ما محصولی است که ساختهی اندیشهی پدران ما در طول چندین سده است. ما باید قدر و منزلت این زبان را بدانیم.
حدادعادل در ادامه اظهار داشت؛ زبان فارسی این توانایی بالقوه را دارد که تبدیل به زبان علمی شود. این زبان چیزی از زبان انگلیسی، فرانسوی و آلمانی کم ندارد. زبان ما میتواند پا به پای زبانهای مهم و زندهی دنیا جلو برود و تبدیل به زبان علم شود. و نیز تمام نیازهای ما را پاسخ دهد.
این محقق ادب و زبان فارسی تصریح کرد؛ ما باید به عنوان ملت ایرانی از زبان فارسی حمایت کنیم. این زبان در روزگاری همچون یک همای بلند پرواز، از بالکان تا جنوب هند را مسخر خود کرده بود. از جنوب چین تا خلیج فارس، میدان جلوهی این زبان بوده است. وی افزود؛ در حدود 30 سلسله حکومتی در هندوستان به وجود آمده است که زبان رسمی آنها زبان فارسی بوده است. مردم باید بدانند که تعداد نسخههای خطی و کهنی که در شبهقاره هند وجود دارد دو برابر کل نسخ خطی موجود در کتابخانههای رسمی و شخصی ما در ایران است. زبان فارسی زبانی نیرومند است که افتخار ملت ما است.
رییس فرهنگستان ادب و زبان فارسی در مورد اینکه نقطهی آسیبی که باعث تهدید این گوهر یگانه شده است و اینکه چرا ضمانت اجرایی به طور جدی در برابر اصل پنجم قانون اساسی وجود ندارد، گفت: ریشههای نامطلوب این پدیده بسیار وسیع است. و لازم است پرسیده شود چرا این طور شده است و این اتفاق رخ داده است. در دیدار مقام معظم رهبری با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی دیدیم که ایشان با چه تاسفی از این پدیده یاد میکردند و چه هشدارهایی در اینباره به مدیران و مسئولین فرهنگی کشور دادند. او گفت: به نظر من ریشهی این بیتوجهی بیشتر به عدم خودباوری ما نسبت به فرهنگ بومی خود و نیز باور فرهنگ بیگانه وارداتی، برمیگردد. چرا ما ایرانیان که خط و زبان خود را داریم لغت و واژهی فرهنگی دیگر را استعمال میکنیم؟ زمانی است که دستگاهی اختراع شده است یا روشی ابداع گردیده و در رشتهی تخصصی آن معادل فارسی نداریم، اینجا چارهای نیست. زیرا بحث تخصصی چیزی نو و جدید است. اما وقتی شما در خیابانهای شهرهای کشور راه میروید این واژهها و رسمالخط بیگانه است که چشم شما را آزار میدهد. کشوری که چشم امید کشورهایی فارسیزبان چون افغانستان و تاجیکستان است این طور آلوده به حروف و ارقام بیگانه شده است که جای تاسف دارد.
وی ادامه داد؛ در بین برخی افراد این طور جا افتاده است که هر چه لغت و اصطلاحات را به زبان فرنگی بگویند موقعیت بالاتری به دست میآورند. این یک اهانت به ملت ایران است. متاسفانه افراد با این تهاجمات فرهنگی احساس تفاخر و خودبزرگی میکنند. این حالت تفاخر زبان فارسی را آزار میدهد. از طرف دیگر فروشندگانی که برای نام فروشگاه خود اسمی لاتین انتخاب میکنند و به خط لاتین بر سر در فروشگاه حک میکنند به فکر یک نوع سودجویی نیز هستند. زیرا فکر میکنند به این شکل مشتریان بیشتری جذب میکنند.
حدادعادل به نکتهی دیگر اشاره کرد و گفت: علت دیگر بیتوجهی ما به این نکات ظریف است. همه از روی بیعلاقگی یا احساس دین نکردن به هویت و وطن خود به این سمت نمیروند، بلکه به قولی شاید این معضل به عادت تبدیل شده است. این موضوع به ریشههای عمیق اجتماعی-فرهنگی برمیگردد.
وی در بیان راههای این پدیدهی نوظهور بیان کرد؛ اولا مردم باید از فروشگاههایی که به هویت و فرهنگ آنها احترام نمیگذارند و از واژههای بیگانه استفاده میکنند، خرید نکنند. کسی که زبان فارسی را لایق ندانسته است که به عنوان اسم فروشگاه یا نام کالای خود از آن استفاده کند باید مورد بیتوجهی قرار بگیرد. به کار بردن الفاظ نامفهوم انسان را به حیرت وامیدارد و رنجآور است. این رفتار نوعی اهانت به ملت و مردم محسوب میشود. ما باید به این کجرویها و ناهنجاریها حساسیت نشان بدهیم.
حدادعادل درباره مهمترین اقدامات فرهنگستان ادب و زبان فارسی عنوان داشت؛ در طول این 23 سالی که فرهنگستان ادب و زبان فارسی تاسیس شده است برنامههای وسیع و گوناگونی پیگیری و انجام شده است. به طور مثال یکی از گروههای فعال در این فرهنگستان، گروه واژهگزینی است که برای تعدادی از واژههای عمومی که در بین مردم استفادهی زیادی دارد واژهی جایگزین ساخته است. به طور مثال به جای واژهی موبایل، «تلفن همراه» ساخته شد. یا به جای هلیکوپتر واژهی «بالگرد» ساخته شد. به جای اس مس «پیامک» آمده است. من فکر میکنم به لحاظ موسیقیای این واژههای فارسی به گوش ما ایرانیان گوشنوازتر باشد.
وی در ادامه گفت: ما روز به روز با استعمال این واژههای بیگانه زبان فارسی را تیرهتر و نامفهومتر میکنیم و به کارکرد اصلی زبان نیاکان خود لطمات زیادی وارد میسازیم. و با این روند حتا دستر زبان خود را نیز با خطر مواجه میکنیم.
حدادعادل ادامه داد؛ ما در فرهنگستان ادب و زبان فارسی در طول این 20 سال، 80 هزار لغت و واژهی بیگانه در گروههای واژهگزینی خود بررسی کردهایم. در این زمینه 70 گروه در حال فعالیت هستند که نزدیک به 300 استاد آشنا به زبان فارسی و دیگر زبانها ما را در این امر یاری میکنند و با ما همکاری دارند. در حال حاضر 45 هزار واژه عرضه شده است که در لوح فشردهای در اختیار دیگران قرار گرفته است.
او از دیگر اقدامات فرهنگستان در این زمینه به فرهنگهای مصوری اشاره کرد که تا کنون به چاپ رسیده است و بیان داشت؛ 10 جلد فرهنگ مصور از سوی فرهنگستان منتشر شده است که روال کار به این شکل است، در هر رشتهای وقتی تعداد واژگان مصوب به 1000 کلمه میرسد به شکل کتاب منتشر میشود. تا کنون فرهنگ مصور زیستشناسی، شیمی، علوم نظامی، علوم زمین، فیزیک، حمل و نقل اعم از زمینی- دریایی- ریلی - هوایی و پزشکی به چاپ رسیده است که در حوزه پزشکی جلد دوم نیز به زودی منتشر میشود. او ادامه داد؛ تا پایان سال نیز چند هزار واژه آمادهی چاپ میشود.
رییس فرهنگستان ادب و زبان فارسی از مجریان قانون گفت و در این رابطه بیان داشت؛ همهی دستگاههای قانونگذار موظف هستند از به کار بردن واژههای لاتین چه در بخش اداری و چه در سخنرانیها باید پرهیز کنند. و همچنین استفاده از کلملت لاتین برای کالای تولیدی داخلی که در داخل عرضه میشود ممنوع است. و برای کالاهای صادراتی نیز باید واژه زبان فارسی باشد و در کنار آن از نمونهی لاتین آن استفاده شود. در این خصوص نیز از فرهنگستان خواسته شده تا اقدام کند و واژههای بومی به تصویب برساند.
حدادعادل درباره فروشگاهها و کارخانههایی که از نام بیگانه استفاده کردهاند نیز گفت: در قانون اساسی آمده است که در ابتدا به آنها اخطار داده میشود که در ظرف 2 سال اسامی کالاهای تولیدی خود را به فارسی برگردانند و نیز در ظرف یک سال نام فروشگاه یا کارخانه خود را تغییر دهند؛ در غیر این صورت، فروشگاه یا کارخانه مورد نظر تعطیل و پروانه کار آن لغو خواهد شد.
وی ادامه داد؛ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید با این تخلفات برخورد کند و نیز صدا و سیمای جمهوری اسلامی به عنوان یک رسانهی ملی باید دستور زبان فارسی را معیار خود قرار دهد.
او درباره افرادی که از لغات بیگانه و انگلیسی استفاده میکنند، گفت: عموما این افراد زبان انگلیسی را نمیدانند. کسی که به زبانهای بیگانه آشنا است، برای زبان خود ارزش زیادی قائل است و میبینیم که این اساتید از به کار بردن واژههای خارجی در زبان فارسی به شدت پرهیز میکنند.
رییس فرهنگستان درباره نامفهوم بودن و نیز نامانوس بودن برخی اصطلاحات جایگزین شده به جای واژههای بیگانه همچون «خمیربرگ» به جای لازانیا و ... گفت: همیشه در ابتدا وقتی اصطلاحی جدید میآید استعمال آن سخت به نظر میرسد تا زمانی از آن بگذرد. مثلا قبلا به جای «پرونده» دوسیه استعمال میشد. دوسیه برای ما در حال حاضر نامانوس است در حالی که آن زمان وقتی پرونده به جای آن گذاشته شد برای مردم نامانوس بود. ضمن این که ما این اصطلاحات جایگزین شده را بازخوردهای آن را میگیرد و بعد از 3 سال از جامعه و متخصصین نظر میخواهیم، اگر ایرادی داشته باشد دوباره بررسی و رفع اشکال میشود.
غلامعلی حدادعادل درباره نقدی که به فرهنگهای مصور شده است، اینکه باید اولویتبندی شود و مثلا درباره اصطلاحات جایگزین رسانههای نوظهوری چون اینترنت و ... زودتر اقدام شود تا مثلا علوم زمین، گفت: در رشتهی رایانه، واژههای زیادی در گروه واژهگزینی تصویب و ابلاغ شده است. اما چون هنوز به 1000 واژه نرسیده، در غالب کتاب منتشر نشده است.
وی در مورد اولویتبندی جایگزین کردن واژههای بومی به جای بیگانه ادامه داد؛ الان در مورد واژهها در حوزه ورزش که استفاده زیادی میشود در حال کار هستیم. او اشاره داشت که مجری سیما در بیان اخبار به جای واژهی فارسی «جام» لیگ استفاده میکند و به جای گفتن «جام برتر» اصطلاح بیگانه سوپر لیگ به کار میبرد. یا گزارشگر خبری سیما، به جای واژهی «ردیف» از اصطلاح نامفهوم ترینگTiering)) استفاده میکند. او ضمن تشکر از مهندس ضرغامی که بسیار پرتلاش در این راستا در رسانه در حال کار است گفت: من از رسانه ملی و از مطبوعات میخواهم که به زبان فارسی اهمیت بیشتری بدهند. وقتی اصطلاحها را رسانهها به کار ببرند کمکم عادی میشود و عموم مردم نیز از آن استفاده میکنند. بسیاری از واژههایی که امروز زیبا و آشنا به نظر میرسند در ابتدا غریب و ناآشنا بودند.
غلامعلی حدادعادل در انتها گفت: من از تمام ملت و ایرانیان تقاضا دارم نسبت به زبان فارسی غیرت داشته باشند و نویسندگان و مترجمان از این سرمایهی ملی و گوهر ارزنده محافظ کنند. فارسی زبانان ایرانی باید حافظ این زبان ملی در جهان باشند. «گرت هواست که از یاد مردمان نروی زبان مادری خویش را مبر از یاد»
نظرات مخاطبان 0 1
۱۳۹۵-۰۱-۱۵ ۲۳:۴۵مینا 0 3