فرهنگ امروز: دکتر عبدالرسول خیراندیش گفت: به نظرم اهل قلم وضعیت مالی خوبی ندارند و وضعیت فروش و مطالعه کتاب هم چندان خوب نیست. از این منظر چشم‌انداز خوبی نمی‌بینم. هر چند اطلاع دقیقی از  سازمان‌ها و نهادهای حمایت‌کننده نویسندگان، پژوهشگران و مترجمان ندارم.

او افزود: شاید بودجه و آمارها در کشور اعدادی را نشان دهد که فلان ریال بودجه صرف پژوهش می‌شود و فلان رقم در زمینه چاپ و نشر. اگرچه من مشاهده نکردم فردی با نوشتن و قلم زدن گذران زندگی کند. من به چشم خودم ندیدم شاید چنین افرادی وجود داشته باشند که از راه قلم امرار معاش کنند. از این منظر اگر زندگی به قلم زدن وابسته باشد، خیلی سخت می‌توان زندگی را گذراند مگر این‌که فردی از سر ذوق و شوق و انگیزه‌های شخصی کاری کرده باشد.

این استاد دانشگاه شیراز بیان کرد: نمی‌دانم چه سیستم حمایتی در این رابطه وجود دارد و چه کاری می‌توان کرد؟ بنابراین درباره مسائل اقتصادی این موضوع هیچ دانشی ندارم، اما از جنبه دیگر آشفته بازاری در کار نشر می‌بینم یعنی شاید جمع کثیری به این صنف به دلیل گسترش و رشد باسوادی در کشور اضافه شدند اما علیرغم گسترش دست‌ها و قلم‌ها در پژوهش و نوشتن کتاب خوب مثلا در رابطه با تاریخ خیلی کم به چاپ می‌رسد.

عبدالرسول خیراندیش گفت: ای کاش روندی وجود داشت که کارهای خوب بهتر شناخته می‌شد از طریق رسانه‌ها، انجمن‌ها، سمینارها، مناسبت‌ها و برنامه‌های مفید و شنیدن سخنان افراد صاحب نظر. معمولا چنین برنامه‌هایی خیلی کم برگزار می‌شود. این برنامه‌ها گاهی در نمایشگاه کتاب رنگ می‌گیرد و در برخی مناسبت‌های دیگر. اما باز باید دید که چه قدر در معرفی یک کتاب و شناساندن آن به جامعه مخاطب مفید است.

او ادامه داد: معمولا مولفان، نویسندگان و محققان که در گوشه تنهایی دست به تحقیق و پژوهش می‌زنند، بیشتر انگیزه شخصی دارند. امروز تعداد زیادی از جوانان ما در حوزه‌های مختلف تحقیق و پژوهش می‌کنند. توصیه من به عنوان فردی که سال‌ها در رابطه با تاریخ و فرهنگ پژوهش و تحقیق می‌کنم پرهیز از شتابزدگی است. آنها باید تلاش کنند نوشته خود را خوب پخته و بررسی کنند بعد به چاپ آن بپردازند.

این محقق دوره میانه تاریخ ایران اسلامی بیان کرد: شاید بعضی تصور می‌کنند اگر نامشان روی کتابی چاپ بشود، چه خاصیت مهمی دارد که این‌طور شتاب‌زده به انتشار کتاب دست می‌زنند! کتاب‌های سرهم‌بندی شده و مشوش که چندان شایسته چاپ به صورت کتاب نیست. به نظرم بهتر است این کار را نکنند.

خیراندیش گفت: نویسندگان و محققان جوان بهتر است که در چاپ نخستین کارهای خود عجله نکنند. نوشتن با عجله و چاپ آن با شتابزدگی نتیجه خاصی برای خودشان و جامعه به همراه ندارد. عجول نباشند. وقتی در جامعه ما پیشرفت تحصیلی و ارتقا شغلی در گرو چاپ کتاب باشد، شاید برخی را به یک شتابزدگی وادارد که تالیفاتی سطحی و ناپخته به صورت کتاب منتشر کنند.


او افزود: به نظرم چون 14 تیر روز اهل قلم است بهتر است در این روز درباره برخی مطالب بحث شود. چنان‌که ما هم در بعضی شبکه‌های مجازی در رابطه با موضوعاتی از تاریخ‌نگاری بحث می‌کنیم. اکنون فضای مجازی فعال است و این امکان سرعت و وسعتی به حوزه اطلاع‌رسانی، نشر و برخی زمینه‌های دیگر داده است که می‌تواند به انتشار دانش و آگاهی ملی کمک کند.    

این استاد تاریخ بیان کرد: عنوان قلم از گذشته به ما رسیده است. زمانی از نی برای نوشتن استفاده می‌کردند. گاهی بر لوح‌ها می‌نوشتند تا صفحه مسی و پوست حیوانات تا اینکه انسان قلم را خلق کرد و با آن نوشتن را گسترش داد اما امروز وسیله نوشتن کیبورد است و ابزار مربوط به آن. در واقع قلم چندان جایی در نوشتن ندارد و جای آن را کیبورد گرفته است. اگرچه همچنان برای نوشتن اصطلاح قلم را به کار می‌برند. این جایگزینی از جنبه‌های ذوقی ممکن است کم‌کم کار نوشتن را خالی کند.

خیراندیش گفت: به نظرم نوشتن با قلم لذتی داشت و تزئینی که با کمک قلم صورت می‌گرفت و هم جنبه‌های ذوقی و شخصی که می‌توانست با قلم نوشتن ایجاد شود که امروز کمرنگ و کمرنگ شده است. کمااین‌که در خوشنویسی عوالمی بوده و هست. اما فضای دیجیتال آهسته آهسته آن را به صورت یک کار ماشینی درمی‌آورد.

او ادامه داد: در عین حال باید بررسی کرد با کیبورد نوشتن تا چه اندازه روی جنبه‌های ذوقی نوشتن اثر خواهد گذاشت و چه ادبیاتی را شکل خواهد داد؟ برای مثال روی ساده، روان و یک شکل‌نویسی و امثال آن چه تاثیراتی خواهد داشت؟

این استاد دانشگاه شیراز بیان کرد: نکته دیگر این‌که به مقدار زیادی حافظه‌های مردم در رابطه با نوشتن در حال اتکاء به سمت دیجیتال است که این رویه باعث می‌شود که حافظه بادوام نباشد. به این صورت که ابتدا با چشم ساده چندان قابل رویت نیست و برای به رویت درآمدن آن پروسه الکترونیکی خاصی می‌خواهد و از طرفی به آسانی می‌تواند محو و پاک شود. همین خطراتی که معمولا در فضای مجازی و دیجیتال وجود دارد. به عبارتی فضای مجازی با همه امکانات و توانایی‌هایی که به وجود می‌آورد در عین حال به لحافظ حافظه بشری نمی‌تواند افق خیلی قوی را به ما نشان دهد.

خیراندیش گفت: این‌که حجم عظیمی از اطلاعات را می‌توان در فضای کوچکی جای داد تا چه اندازه مفهوم کتابخانه، کتابدار و فضای کتابخانه‌ای داشتن که محیط کار اهل قلم است می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد و دچار تحول کند؟ از آن‌سو تا چه اندازه می‌تواند حافظه بشری را برای نسل‌های آینده نگه دارد؟ در همین 25، 30 سال گذشته پدیده دیجیتال خیلی گسترش پیدا کرده و چندین بار امکانات دسترسی (accessory و Recovery) عوض شده است.

او افزود: در حال حاضر ممکن است در فلاپی‌ها و سی دی‌ها اطلاعاتی باشد که شاید امروز همه نتوانند از اطلاعات آن بهره بگیرند، مگر به شیوه‌های خاصی و تنها توسط افرادی که در زمینه دیجیتال تبحر دارند، بتوانند چنین اطلاعاتی را رویت کنند. این‌که حافظه دیجیتال به چه سمت خواهد رفت و چگونه برای آیندگان قابل انتقال خواهد بود تا حدود زیادی با ابهام مواجه است. البته در دنیا بحث‌هایی در رابطه با این موضوع مطرح و نظرات مختلفی هم عنوان شده است.

مولف و محقق تاریخ میانه ایران بیان کرد: اگر ما حتی تاریخ خط را در نظر بگیریم چنان‌که در ابتدا فقط شفاهیات بود و بعد کم کم خط آمد و فرهنگ مکتوب را طی پنج هزار سال شکل داد و در یک قرن گذشته و حتی در پنجاه سال گذشته یک وسعت عظیم توانایی‌های نوشتاری به جمعیت‌ها داد اما در حال حاضر پدیده نوشتار در حال تحول است و کم کم به مقدار زیادی به جنبه‌های شنیداری و دیداری برمی‌گردد. طبق آنچه امروز تلفن همراه انجام می‌دهد. این روند تا چه اندازه بر خط، فرهنگ مکتوب و ثبت و ضبط آن اثر خواهد گذاشت؟

خیراندیش گفت: باید روی چنین مسائلی تامل کرد و دریافت چگونه در آینده تاریخ با این امر مواجه خواهد شد؟ ما در مباحثی مانند تاریخ شفاهی، بعد کتبی شدن تاریخ‌نگاری و فلسفه تاریخ چنین بحث‌هایی را مطرح می‌کنیم اما به نظرم نیاز است یک گفت‌وگوی عمومی و وسیع‌تری از جنبه‌های مختلف از شعبه‌های گوناگون دانش به این بحث‌ها وارد شود تا دریابیم به چه سمتی می‌رود؟

او ادامه داد: فضای نوشتاری و تبادل اندیشه تا حد زیادی به دلیل اتکاء به فضای دیجیتال و آن هم به دلیل وابستگی به انرژی به طور خاص (پاور یعنی برق) تا چه اندازه می‌تواند پایداری داشته باشد؟ خیلی جای بحث دارد و حداقلش این است که در دنیای امروز میزان ثروت ملت‌ها در این مورد از نقش زیادی برخودار است و در دسترسی تکنیکی و مدیریت تکنولوژیک خیلی اهمیت دارد. به همین نحو داشتن فاصله میان ملت‌ها در این عرصه‌ها می‌تواند بهره‌وری و پایداری در این زمینه را متفاوت نشان دهد.

استاد دانشگاه شیراز عنوان کرد: من امیدوارم در روز قلم لااقل در این زمینه دیدگاه‌ها و نظریاتی مطرح شود که راه‌های جدیدی را بگشاید یا تصحیحات جدیدی در مسیر طی شده داشته باشیم.